Doanh
nghiệp tư nhân (DNTN) là doanh nghiệp (DN) do một cá nhân làm chủ và tự chịu
trách nhiệm bằng toàn bộ tài sản của mình về mọi hoạt động của DN (Điều 141
Luật DN). DNTN hoàn toàn chủ động trong việc quyết định các vấn đề liên quan
đến hoạt động kinh doanh của DN. Chế độ trách nhiệm vô hạn của chủ DNTN tạo sự
tin tưởng cho đối tác, khách hàng và giúp cho DN ít chịu sự ràng buộc chặt chẽ
bởi pháp luật như các loại hình DN khác. Các DNTN luôn luôn phải tiết giảm chi
phí đầu vào đến mức thấp nhất, tinh gọn bộ máy quản lý gọn nhẹ nhất nhưng phải
làm sao đạt hiệu quả sản xuất kinh doanh (SXKD) tốt nhất. Có như vậy, các DN
này mới có thể trụ vững và phát triển trong điều kiện khó khăn hơn nhiều so với
khối DN Nhà nước. Trong giai đoạn 2006 – 2010, khu vực DNTN chiếm khoảng 28%
tổng đầu tư nhưng lại tạo ra tới 46% GDP. Khu vực kinh tế tư nhân hiện nay đóng
góp đến hơn 2/3 GDP, 3/4 giá trị sản xuất công nghiệp và 100% việc làm mới cho
nền kinh tế…. Hiện nay, DNTN ngày càng được mở rộng về cả số lượng và quy mô,
tính đến nay có khoảng trên 800.000 DN.
Kết
quả đó có được, thì hệ thống kế toán (HTKT) cũng đóng góp một phần lớn. Nhưng
thực trạng HTKT áp dụng trong DNTN còn nhiều tồn tại và nó tác động không nhỏ
đến tình hình tài chính của DN. Hiện nay, chuẩn mực kế toán quốc tế (IAS) đã
ban hành chuẩn mực báo cáo tài chính (BCTC) quốc tế (IFRS) cho doanh nghiệp vừa
và nhỏ (DNVVN) (áp dụng cho khối DNTN). Bên cạnh đó, một số quốc gia Châu á đã
có nhiều tiến bộ và đã ban hành tiêu chuẩn bắt buộc về kế toán đối với các
DNTN, từ đó kế toán tại khối DN này bắt buộc phải làm theo nhằm cung cấp thông
tin cho hoạt động quản trị DN tốt và vì lợi ích của DN đó cũng như thu hút nhà
đầu tư nước ngoài trong việc sáp nhập, mua lại và phát triển các dự án khác…
Quy trình này hiện nay ở Việt Nam như thế nào? HTKT tại DNTN cần thay đổi và
tiến bộ ra sao?… Tại Việt Nam, kế toán nói chung và kế toán tại các DNTN nói
riêng cũng đang phát triển và thay đổi lớn. Kế toán viên đã và đang áp dụng các
chuẩn mực, chế độ kế toán … vào công việc hàng ngày. Tuy nhiên, việc áp dụng và
xử lý vào công việc kế toán có liên quan đạt được hiệu quả như thế nào? Bài
viết này bàn luận về thực trạng HTKT tại DNTN, những yếu tố chính cần điều
chỉnh, bổ sung đối với HTKT trong các DNTN ở Việt Nam.
HTKT
là một cấu phần đặc biệt của hệ thống quản lý tại DN, nhằm thu thập, xử lý và cung
cấp thông tin liên quan đến kết quả hoạt động SXKD của DN. HTKT bao gồm: Hệ
thống giấy tờ chứng từ chuẩn của DN, hệ thống tài khoản kế toán sử dụng, hệ
thống định khoản các nghiệp vụ kinh tế phát sinh, hệ thống sổ kế toán, hệ thống
BCTC, báo cáo quản trị của DN, hệ thống báo cáo thuế GTGT và quyết toán thuế
thu nhập DN, quy chế tài chính của DN, nội quy và trách nhiệm của người làm kế
toán, định mức chi phí cho từng kỳ kế toán, bảng định mức chi phí và phân tích
điểm hoà vốn và áp dụng phương pháp kiểm soát chặt chẽ tài chính của DN…
HTKT
có tác động lớn đến DNTN. HTKT cung cấp thông tin cho cả đối tượng bên trong
(hội đồng quản trị, ban giám đốc, các phòng ban) và đối tượng bên ngoài DN
(ngân hàng, nhà đầu tư, cơ quan quản lý Nhà nước…). HTKT ảnh hưởng đến cả các
chỉ tiêu tài chính và chỉ tiêu phi tài chính tại DN, đồng thời có tác động trực
tiếp đến kết quả SXKD tại DN. Vì vậy, tại các DNTN, để có thể quản lý tốt hệ
thống tài chính, hoàn thiện hệ thống chứng từ, sổ sách, BCTC, quyết toán thuế
theo đúng quy định hiện hành và thu hút thêm khách hàng, nhà đầu tư… cần phải
thiết kế và xây dựng HTKT hoàn chỉnh.
Mỗi
DNTN, tùy thuộc vào loại hình kinh doanh, quy mô DN sẽ tổ chức HTKT riêng, phù
hợp. HTKT được xây dựng phụ thuộc vào năng lực của từng cá nhân liên quan đến
công việc kế toán. Nếu nhân viên kế toán có trình độ chuyên môn cao thì sẽ có
sự kiệm nhiệm nhiều mảng trong HTKT của DN và ngược lại. Hiện nay, một số DNTN
đã và đang xây dựng hệ thống kê toán khá đầy đủ, tổ chức theo dõi riêng từng
mảng kế toán lương, kế toán hàng tồn kho, kế toán công nợ, kế toán Thuế… Nhưng
toàn bộ công việc được thực hiện bởi một đến hai kế toán dưới chỉ đạo và theo
yêu cầu của giám đốc. Do đó xảy ra tình trạng kiêm nhiệm, chồng chéo công việc
và gây ra những hậu quả không tốt như không ai chịu trách nhiệm chính với nội
dung đó, tư tưởng ỷ lại… ảnh hưởng đến việc cung cấp thông tin của kế toán nói
riêng và kết quả kinh doanh của DN nói chung. Bên cạnh đó, nhiều DNTN có quy mô
lớn hơn, loại hình kinh doanh đa dạng hơn thì HTKT đã có sự tách bạch giữa các
bộ phận kế toán và ít có sự kiêm nhiệm giữa các bộ phận hơn, mỗi bộ phận chỉ
chịu trách nhiệm riêng trong giới hạn yêu cầu …
Tuy
nhiên, khi thực hiện mỗi DNTN gặp phải không ít những vướng mắc, khó khăn. Đa
số các DNTN chưa có được HTKT hoàn chỉnh và điều này đã ảnh hưởng đến tình hình
tài chính của các DN này. Những khó khăn mà các DNTN đang gặp phải, rất cần
phải có những giải pháp tháo gỡ nhằm giúp các DN này hoàn chỉnh HTKT đáp ứng
nhu cầu phát triển và mở rộng DN. Các giải pháp nhằm hoàn thiện HTKT tại DNTN
đó là:
Đối
với cơ quan quản lý Nhà nước: Cần có những điều chỉnh sớm đề thay đổi kế toán
Thiết
lập một nhóm các kế toán chuẩn để thảo luận về các vấn đề, xây dựng các tiêu
chuẩn kế toán và chia sẻ kinh nghiệm về việc áp dụng Chuẩn mực kế toán, chế độ
kế toán, BCTC … góp phần vào sự phát triển và nâng cao chất lượng kế toán.
Các
đơn vị tham gia quản trị và hỗ trợ DNVVN cần xây dựng kế hoạch, dự án có liên
quan đến việc tư vấn cho kế toán vận dụng đầy đủ, triệt để các chuẩn mực, chế
độ kế toán, hỗ trợ tài chính khi tư vấn cho khối DN này. Bên cạnh đó, cần triển
khai hệ thống công nghệ thông tin hỗ trợ nhanh nhất và chính xác nhất.
Cần
ban hành chuẩn mực BCTC cho khối DNTN. Chuẩn mực này được áp dụng nhằm thay thế
cho chuẩn mực cũ để các BCTC chuẩn được lập và trình bày theo đúng mục đích
chung của các đơn vị và phù hợp với quy định chung.
Xây
dựng một hệ thống bài tập thực hành kế toán đầy đủ áp dụng thí điểm DNTN thuộc
một lĩnh vực kinh tế nào đó như nuôi trồng thủy sản hay sản xuất thức ăn chăn
nuôi…
Hoàn
thiện hơn nữa chuẩn mực kế toán Việt Nam và phổ biến rộng rãi đến chuyên viên
kế toán tại các DNTN.
Đối
với DN
Chủ
DN cần xây dựng kế hoạch và rà soát lại nhân sự của phòng kế toán. Xây dựng quy
trình tuyển dụng, sắp xếp nhân sự kế toán đúng trình độ chuyên môn, phù hợp với
công việc được giao. Hơn nữa, cần tránh tình trạng để người nhà, người thân
quen không có trình độ chuyên môn làm kế toán.
Chủ
DN cần thường xuyên theo sát, kiểm tra công việc của kế toán cũng như chia sẻ,
trao đổi với kế toán để tìm ra những biện pháp mới để hoàn chỉnh HTKT nhằm đáp
ứng nhu cầu phát triển của DN.
Chủ
DN tạo điều kiện về thời gian, chi phí …để kế toán thường xuyên đựơc học tập
các lớp học bổ trợ có liên quan đến công việc kế toán như: Chuẩn hóa các thủ
tục chứng từ chi tiêu trong quản trị tài chính – Thuế theo pháp luật thuế và
pháp luật chuyên ngành; hàng loạt các sai phạm trong quản lý chi phí SXKD theo
chính sách thuế thu nhập DN mới nhất bị các cơ quan thanh kiểm tra xử phạt; cập
nhật chính sách thuế mới, phần mềm hỗ trợ thuế, phần mềm kế toán…
Đối
với người làm kế toán
Mỗi
cán bộ kế toán cần hoàn thiện hơn nữa trình độ chuyên môn, kinh nghiệm làm việc
và khả năng ngoại ngữ. Để có được điều này, người làm kế toán trước hết phải yêu
thích công việc của mình, có tâm với công việc được giao, bên cạnh đó người làm
kế toán phải miệt mài, hăng say lao động, học hỏi, mạnh dạn trao đổi với đồng
nghiệp, bạn bè, biết lắng nghe và vận dụng linh hoạt vào công việc của mình.
Người làm kế toán cần ghi nhớ đức tính trung thực, cẩn thận, tỷ mỷ… Trình độ
ngoại ngữ có tác động rất lớn tới công việc kế toán tại các DN có hoạt động
kinh doanh xuất nhập khẩu và các DN có phát sinh nghiệp vụ với công ty nước
ngoài. Vì vậy, người làm kế toán phải nâng cao trình độ ngoại ngữ nhằm phục vụ
cho nhu cầu công việc. Đối với người mới vào nghề, cần học hỏi và thực hành
từng phần hành kế toán đơn lẻ trước, sau khi thành thạo thì chuyển sang các
phần hành tiếp theo, cần có thời gian để trải nghiệm công việc được giao.
Bộ
máy kế toán trong HTKT
Bộ
máy kế toán đóng vai trò rất quan trọng trong HTKT của DN, bộ máy kế toán hoạt
động hiệu quả không chỉ có ảnh hưởng trực tiếp tới nhu cầu sử dụng thông tin
của đối tượng bên trong và bên ngoài DN mà còn ảnh hưởng đến hiệu quả tài
chính, kết quả kinh doanh của DN. Xây dựng bộ máy kế toán trong DNTN có thể
được khái quát như bảng 1, trang 16.
Xây
dựng HTKT hoàn chỉnh trong DNTN hiện đang còn gặp những khó khăn riêng. Do vậy,
cần có sự hỗ trợ của các cơ quan quản lý Nhà nước cũng như sự nỗ lực, thay đổi
của bản thân DN nói chung và bộ máy kế toán nói riêng. HTKT tác động lớn tới
tình hình tài chính cũng như hiệu quả kinh doanh của DN.
Bảng
1: BỘ MÁY KẾ TOÁN TRONG DOANH NGHIỆP TƯ NHÂN
Tài liệu tham khảo
1, Luật DN Việt Nam
2,
Satinder Bhatia – “Private company accounting drivers in Asia”
3,
bacninh.gov.vn; business.gov.vn;
vaaco.com.vn
4,
census.gov/econ/smallbus.htm
5,
fasb.org/draft/index.shtml
6,
cica.ca/privateenterprises/site-utilities/item39844.pdf ….
Th.s Nguyễn Văn Thụ, Th.s Tô Thị Thu Trang
Khoa Kế toán – ĐH Lao động Xã hội
