Trong bối cảnh kinh tế
Việt Nam ngày càng hội nhập, nhu cầu về lao động được dự báo sẽ chắc chắn tăng
mạnh. Tuy nhiên, việc tiền lương của người lao động có được tăng hay không còn
phụ thuộc vào năng suất và chất lượng của người lao động. Đặc biệt, các chính
sách cải cách tiền lương về mức lương tối thiểu và thương lượng tiền lương sẽ
là cơ sở bảo vệ quyền lợi chính đáng của người lao động.
Cơ hội có nền kinh tế
năng suất lao động cao
Theo báo cáo gần đây của
Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) và Ngân hàng Châu Á (ADB), sự thành lập Cộng
đồng ASEAN vào năm 2015 sẽ tạo nên sự chuyển đổi từ nền kinh tế có tiền lương
thấp sang nền kinh tế có năng suất lao động cao cho các nước trong khu vực ASEAN.
Đặc biệt, các nước trong khu vực có thể cạnh tranh dựa trên năng suất chứ không
phải bằng mức lương thấp.
Để chuẩn bị cho việc hội nhập về kinh tế này,
các quốc gia ASEAN đang tái thiết lập sàn tiền lương. Nếu như Việt Nam đã thành
lập Hội đồng tiền lương quốc gia ba bên thì Malaysia giới thiệu lương tối thiểu
quốc gia vào năm 2013, Myanmar đang xây dựng lương tối thiểu mới và Singapore
đặt ra mức sàn tiền lương là 1.000 SGD
cho lao động vệ sinh.
Ông Nguyễn Mạnh Cường,
Giám đốc Trung tâm phát triển quan hệ lao động (Bộ Lao động Thương binh và Xã
hội) cho biết, Việt Nam đang tham gia một loạt các hiệp định như Hiệp định đối
tác xuyên Thái Bình Dương (TPP), Hiệp định thương mại tự do (FTA) giữa Việt Nam
và EU, FTA giữa Việt Nam và Liên minh Hải quan Belarus, Kazakhstan và Nga … Bản
chất những hiệp định thương mại này là làm tăng dòng lưu chuyển hàng hóa, vốn
đầu tư, kích thích sự phát triển kinh tế của các nước và nhu cầu về việc làm sẽ
tăng lên.
Đặc biệt, theo ông Nguyễn
Mạnh Cường, khi Việt Nam tham gia Cộng đồng kinh tế chung ASEAN (AEC) vào năm
2015 thì lao động là một trong 5 yếu tố được tự do di chuyển. Khi đó, AEC sẽ
tạo nên sự cạnh tranh về lao động trong ASEAN và tác động không những tới tiền
lương mà còn là cơ hội việc làm và năng suất lao động. Những lĩnh vực có nhu
cầu tuyển dụng lao động cao sẽ là ngành có triển vọng xuất khẩu lớn như: Dệt
may, da giày, lắp ráp điện tử, chế biến đồ gỗ…
Báo cáo của Tổ chức Lao
động thế giới (ILO) cũng cho thấy, sự ra đời của AEC năm 2015 sẽ hỗ trợ thúc
đẩy tăng trưởng việc làm tại Việt Nam thêm 10,5% và nhu cầu đối với việc làm
tay nghề trung bình sẽ tăng nhanh nhất ở mức 28%.
Thách thức trong cải cách
tiền lương
Trước những đổi của nền
kinh tế, cho đến nay, Việt Nam đã có 4 lần cải cách tiền lương. Trong lần cải
cách gần đây nhất từ năm 2004 chính sách tiền lương đã dựa trên nguyên tắc thị
trường và hội nhập, tách bạch tiền lương khu vực hành chính sự nghiệp (phụ
thuộc ngân sách) và tiền lương đối với doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh.
Ông Phạm Minh Huân, Thứ
trưởng Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội cho biết, đối với khu vực sản xuất
kinh doanh, tiền lương là giá cả sức lao động, được hình thành theo quy luật
thị trường. Trên cơ sở tôn trọng quyền của các bên trong việc xác định tiền
lương và ban hành mức lương tối thiểu, Việt Nam đã thành lập hội đồng tiền
lương quốc gia vào năm 2013 dựa trên cơ chế đối thoại 3 bên: Chính phủ, người
lao động và doanh nghiệp.
Theo ông Phạm Minh Huân,
trong thời gian tới Việt Nam sẽ vẫn tiếp tục cải cách tiền lương theo cơ chế
thị trường, có sự quản lý Nhà nước, tạo động lực tăng năng suất. Cùng với quá
trình tái cơ cấu kinh tế, Việt Nam sẽ tiến hành tái cơ cấu nguồn lực lao động,
chú trọng lao động có kỹ năng nghề, đáp ứng nhu cầu thực tế của doanh nghiệp.
“Tiền lương tối thiểu vẫn
điều chỉnh theo lộ trình đảm bảo tiền lương tối thiểu đáp ứng nhu cầu sống tối
thiểu. Đặc biệt, Hội đồng tiền lương quốc gia đang tiếp tục hoàn thiện chính
sách tiền lương theo cơ chế thị trường và tăng cường thương lượng tiền lương,”
Thứ trưởng Phạm Minh Huân nói.
Theo các chuyên gia, xác
lập mức lương tối thiểu và thương lượng tập thể là hai công cụ quan trọng, bổ
trợ cho nhau trong hệ thống điều chỉnh tiền lương của một nền kinh tế thị
trường. Trong khi mức lương tối thiểu bảo vệ những người lao động nghèo nhất,
thì thương lượng tập thể đem lại cơ hội điều chỉnh tiền lương cho những người
có thu nhập cao hơn mức lương tối thiểu. Tuy nhiên, các chuyên gia cũng lưu ý,
việc có tăng lương bằng thương lượng được hay không còn phụ thuộc vào năng suất
lao động và chất lượng của người lao động.
Ông Lê Tiến Trường, Chủ
tịch Hiệp hội Dệt may Việt Nam cho biết , ngành dệt may trong 15 năm qua đều có
mức phát triển cao so với các ngành khác (khoảng 15%/năm) và tạo việc làm cho
hàng trăm nghìn lao động. Đặc biệt, các hiệp định thương mại tự do được ký kết
sẽ tạo điều kiện thuận lợi hơn nữa cho ngành dệt may phát triển, tăng nhu cầu
tuyển dụng lao động.
“Tuy nhiên, việc có tăng
lương được hay không còn phụ thuộc vào chất lượng nguồn nhân lực và năng suất
lao động vì nếu doanh nghiệp tăng lương mà năng suất lao động không được cải
thiện thì sản phẩm sản xuất ra sẽ không cạnh tranh được với các nước dẫn tới
đóng cửa doanh nghiệp. Khi đó, lao động không những không được tăng lương mà
còn mất việc,” ông Lê Tiến Trường nói.
Như vậy, Cộng đồng kinh
tế ASEAN sẽ tăng nhu cầu đối với lao động có tay nghề cao và có thể chủ nhóm
lao động này mới được tăng lương, việc này sẽ góp phần làm gia tăng bất bình
đẳng tiền lương giữ các nhóm lao động.
Ông Malte Luebker, Chuyên
gia cao cấp về tiền lương Văn phòng ILO khu vực Châu Á-Thái Bình Dương nhấn
mạnh, các quốc gia ASEAN đang đối mặt 2 thách thức lớn về tiền lương: Không có
mối liên hệ giữa tăng tiền lương và tăng năng suất lao động; Cộng đồng kinh tế
ASEAN có thể làm gia tăng sự bất bình đẳng.
Để vượt qua những thử
thách này, Ông Malte Luebker cho rằng Việt Nam cần xác định tốt sàn tiền lương
để bảo vệ người lao động khỏi bị trả lương quá thấp. Đặc biệt, thương lượng tập
thể mạnh hơn để mức tăng lương đi cùng với tăng năng suất ở các ngành và doanh
nghiệp.
