(Đăng trên Tạp chí Kế toán và Kiểm toán, số T11/2018)

Đã thành thông lệ, các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán đều lập báo cáo thường niên và tham gia đánh giá bình chọn hàng năm. Chủ tịch Hội Kế toán và Kiểm toán Việt Nam là thành viên của Hội đồng bình chọn. Năm 2018, năm thứ 11, với mục tiêu đánh giá và khuyến khích nâng cao tính chuyên nghiệp, tính minh bạch và khả năng truyền tải thông tin kinh tế, tài chính của báo cáo thường niên, báo cáo tài chính và báo cáo phát triển bền vững, việc bình chọn đã có bước tiến mới và thay đổi đáng kể và cả phương thức và nội dung đánh giá.
Việc bình chọn và đánh giá các báo cáo năm 2018, nhằm tăng cường khả năng tiếp cận thông tin của các nhà đầu tư đối với các Công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Đồng thời, việc bình chọn giải năm nay cũng đánh giá tình hình quản trị công ty của các công ty niêm yết dựa trên các nguồn thông tin tin cậy được công bố rộng rãi, công khai nhằm tăng cường, khuyến khích áp dụng các chuẩn mực và thông lệ mang tính quốc tế về quản trị công ty. Vì vậy, giải năm nay được chia làm 3 nhóm theo quy mô doanh nghiệp: Large Cáp (doanh nghiệp lớn), Mid Cap (doanh nghiệp vừa), small Cap (doanh nghiệp nhỏ) với cơ cấu cụ thể cho Giải báo cáo thường niên và Giải quản trị công ty. Việc chấm giải theo quy trình và cách thức qua hai vòng đánh giá: Vòng sơ khảo và vòng chung khảo. Tại Vòng sơ khảo, các Báo cáo thường niên do hai sở giao dịch chứng khoán đánh giá về nội dung Quản trị công ty, do Trung tâm Nghiên cứu và đào tạo – Đại học Bách Khoa đánh giá. Để đảm bảo kết quả đánh giá được khách quan, tin cậy, kết quả vòng sơ khảo được soát xét bởi các tổ chức chuyên môn độc lập Big 4: Deloitte, E &Y, Pw và KPMG. Vòng chung khảo do Hội đồng bình chọn gồm các thành viên là các chuyên gia đến từ ủy ban Chứng khoán Nhà nước, hai Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh, Hội Kế toán và Kiểm toán Việt Nam (VAA), Đại học Kinh tế thành phố Hồ Chí Minh, Tổ chức Tài chính quốc tế (IFC), Báo Đầu tư. Các thành viên hội đồng trao đổi đánh giá kết quả vòng sơ khảo và bỏ phiếu độc lập bình chọn cho từng giải. Kết quả bình chọn là khách quan, trung thực và tin cậy theo các tiêu chí đã được xác định.

Có thể nhận thấy, chất lượng báo cáo thường niên tham gia bình chọn năm nay khá tốt và có nhiều nét mới so với báo cáo thường niên của các năm trước đây kể cả chất lượng báo cáo thường, chất lượng quản trị công ty và phát triển bền vững. Nội dung các báo cáo trình bày khá đầy đủ từ giới thiệu về công ty, nêu và đánh giá tình hình kết quả hoạt động kinh doanh, những thành tựu đã đạt được trong một niên độ, những khó khăn thách thức, những biện pháp, giải pháp mà công ty đã triển khai, triển vọng và thách thức trong hoạt động kinh doanh. Nhiều báo cáo đã phân tích và đánh giá khá tốt các rủi ro trong kinh doanh, bao gồm: Rủi ro tiềm tàng, rủi ro khách quan, rủi ro từ bên ngoài, rủi ro luật pháp, rủi ro thị trường, các rủi roi tiềm ẩn trong chính hoạt động và chính năng lực quản lý, quản trị kinh doanh, điều hành hoạt động của công ty. Nhiều biện pháp nhận dạng và hạn chế rủi ro đã được đề ra một cách khá nghiêm túc. Các thông tin về bộ máy quản lý, về những thay đổi trong quản trị kinh doanh được cung cấp khá đầy đủ. Nội dung mang tính cốt lõi, bắt buộc của Báo cáo thường niên là báo cáo tình hình tài chính của công ty được trình bày khá đầy đủ, trung thực với các bảng biểu, các chỉ tiêu mang tinh quy phạm pháp quy, với ý kiến đánh giá và xác nhận của các tổ chức kiểm toán độc lập. Thực trạng tài chính không chỉ thể hiện bằng các thông tin trên bảng cân đối kế toán, trên báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh, báo cáo lưu chuyển tiền tệ, mà bao gồm các thuyết minh, các tính toán và phân tích đánh giá về kết quả, hiệu quả kinh doanh, về tình trạng tài chính và những lý giải cần thiết mang tính định lượng của tình hình và nguyên nhân ảnh hưởng tới kết quả kinh doanh. Có thể nói, báo cáo thường niên đã cho thấy một bức tranh khá toàn diện rõ nét, trung thực về thực trạng hoạt động kinh doanh, về thực trạng tài chính của doanh nghiệp trong năm qua, hiện nay và phần nào hé mở xu hướng, triển vọng hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp trong tương lai. Thông qua báo cáo thường niên các nhà quản lý, các nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán và trực tiếp là các nhà quản trị kinh doanh có thể có đủ thông tin cần thiết để đưa ra các quyết định kinh doanh.

Về hình thức trình bày, nhiều báo cáo thường niên được trình bày khá công phu, với cấu trúc logic, cách trình bày thông tin, số liệu rất khoa học, đúng quy chuẩn, dễ hiểu, dễ so sánh, đối chiếu và lời văn khá mạch lạc, khúc triết, đúng mức. Nhiều sơ đồ, biểu bảng, nhiều hình ảnh minh họa, biểu đạt thông tin được trình bày thể hiện rõ ý tưởng và thông điệp của công ty. Không ít báo cáo thường niên đã duy trì được sự nghiêm túc, trí tuệ trong trình bày từ nội dung, kết cấu, hình thức, cách biểu đạt thể hiện sự tự tin, tính khoa học và sự tôn trọng đối với người sử dụng báo cáo. Một số báo cáo thường niên vẫn giữ vững được truyền thống và kết quả đã đạt được trong nhiều năm như báo cáo thường niên của Bảo Việt, VinaMilk, FPT, Dược Hậu Giang,…

Với tư cách nhà kế toán, chủ tịch Hội Kế toán và Kiểm toán Việt Nam. Tôi đánh giá cao tâm huyết, trí tuệ và trách nhiệm của các nhà quản lý, các kế toán trưởng và cũng bày tỏ lòng biết ơn và lời ngợi khen các kế toán trưởng các Hội viên của Hội đã trình bày và cung cấp các thông tin tin cậy hữu ích cho các quyết định kinh tế. các anh, chị đã góp phần làm sáng danh nghề kế toán, kiểm toán Việt Nam.

Tuy nhiên, cũng nhận thấy không ít báo cáo thường niên trình bày còn sơ sài, bố cục không hợp lý, thiếu logic, tản mạn, rất khó cho người đọc.
Thông tin về Công ty không đầy đủ, còn né tránh và trình bày chưa thật đầy đủ về thực trạng khó khăn của công ty. Các đánh giá về hoạt động và kết quả hoạt động của Công ty chưa thật sự đúng mức và thuyết phục. Báo cáo tài chính và báo cáo tài chính hợp nhất là cốt lõi, là linh hồn của báo cáo thường niên nhưng chưa được quan tâm đúng mức, trình bày còn dàn trải và thiếu sự phân tích, mổ xẻ, đánh giá thật sâu sắc, chưa tạo thành những con số biết nói, con số có tâm hồn về thực trạng tài chính của Công ty hiện nay và triển vọng trong tương lai. Phần phân tích rủi ro và quản trị rủi ro còn mang nặng tính hình thức, chưa đi sâu phân tích rủi ro và quản trị rủi ro của chính công ty mình để có những biện pháp thật sự hữu hiệu nhận dạng và hạn chế rủi ro, đặc biệt là các rủi ro về môi trường kinh doanh, về năng lực quản trị công ty, về sự phát triển bền vững của công ty.

Trên thực tế, vẫn có những báo cáo tài chính trình bày chưa tuân thủ nghiêm các quy định của Luật Kế toán. Một số báo cáo thường niên chưa có những thuyết minh và phân tích thật chi tiết, chính xác, sâu sắc tình hình và kết quả hoạt động kinh doanh, tính hình và thực trạng tài chính của doanh nghiệp. Cá biệt, có báo cáo thường niên sắp xếp trình tự, kết cấu chưa thực sự logic, chưa khoa học, chưa đảm bảo tính cân đối của báo cáo. Nhưng nhìn chung việc tuân thủ các quy định của Luật Kế toán năm nay đã khá hơn rất nhiều, đặc biệt là thông tin và việc trình bày các thông tin trên các báo cáo tài chính và báo cáo tài chính hợp nhất. Việc trình bày các báo cáo tài chính đã tuân thủ các quy định và hướng dẫn của chuẩn mực kế toán. Lẽ tất nhiên, đối với báo cáo tài chính hợp nhất cần phải có sự nghiên cứu và hiểu biết đầy đủ hơn cả cách lập và trình bày, đặc biệt là việc vận dụng chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế (IFRS 10, IAS 27).

Một nội dung khá quan trọng của báo cáo thường niên là cần đưa ra định hướng, triển vọng hoạt động kinh doanh và dự báo về phát triển công ty trong tương lai. Vì vậy, rất cần có thông tin đầy đủ hơn về mô trường kinh doanh (trong đó có môi trường pháp lý, môi trường chính sách, xu hướng phát triển và triển vọng của nền kinh tế và đặc biệt là rất cần các thông tin về thị trường, về kinh tế, về hoạt động tài chính trong nhiều năm, trong cả một quá trình. Chỉ có như vậy mới có sự nhìn nhận toàn diện, chính xác về thực trạng và xu hướng vận động, xu hướng phát triển của công ty, thấy được tính quy luật, tính đột biến và không bình thường của hoạt động kinh doanh trong từng khoảng thời gian, từng giai đoạn nhất định. Nếu chỉ là các thông tin tài chính trong 2 hay 3 năm hoạt động của công ty thì chưa đủ đánh đánh giá đúng mức sự vận động của một xu hướng hay thực trạng đúng của cả một quá trình hoạt động của doanh nghiệp, chứ chưa nói tới cả một chu kỳ kinh doanh của những sản phẩm, ngành hàng có chu kỳ sản xuất – kinh doanh dài. Tuy nhiên, việc trình bày các thông tin quan trọng của doanh nghiệp trong 2 năm trên báo cáo tài chính hợp nhất của một năm tài chính, một niên độ kế toán cũng là cần thiết hợp lý. Báo cáo thường niên, theo niên độ kế toán nhằm mục đích cung cấp thông tin về hoạt động kinh tế tài chính của doanh nghiệp trong một năm cụ thể đã qua. Tất nhiên, rất cần thiết phải đặt trong sự so sánh với một năm trước đó để thấy được những biến động về tài sản, nguồn vốn, tình hình và kết quả kinh doanh. Việc so sánh nhiều năm, đánh giá cả một quá trình sẽ được đặt ra khi xây dựng chiến lược phát triển. Điều này hoàn toàn có thể làm được, nếu các nhà hoạch định chiến lược phải xây dựng kế hoạch phát triển trên cơ sở xem xét và tổng hợp thông tin tài chính từ các bản báo cáo tài chính thường niên của nhiều năm. Một trong những nguyên tắc cơ bản của kế toán là tính liên tục cả trong hoạt động kinh tế, cả trong trình bày và cung cấp thông tin. Vì vậy, thông tin 2 năm về hoạt động kinh doanh, về tài chính trên báo cáo tài chính hàng năm của doanh nghiệp là đủ cho những nhìn nhận, đánh giá hoạt động kinh tế – tài chính của doanh nghiệp về năm đã qua, về những năm đã qua. Kế toán, ngoài yêu cầu phải cung cấp thông tin đầy đủ, chính xác, kịp thời phải tính tới nguyên tắc tiết kiệm và hiệu quả, đảm bảo xử lý và cung cấp các thông tin thực sự hữu ích, nhưng phải tiết kiệm và có hiệu quả, giảm tới mức thấp nhất có thể các chi phí trong việc trình bày và cung cấp thông tin.

Từ thực tế, thông tin và cơ sở thông tin cho các quyết định kinh tế có thể thấy việc trình bày và công khai các báo cáo thường niên về hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp là cần thiết, là việc làm không thể thiếu, là đòi hỏi mang tính pháp lý và là yêu cầu chính đáng của các nhà quản lý, các nhà đầu tư và chính các nhà quản trị kinh doanh. Yêu cầu đặt ra là phải nâng cao hơn nữa chất lượng báo cáo thường niên, trong đó có báo cáo tài chính, báo cáo phát triển bền vững và đảm bảo để thông tin trên báo cáo thường niên thật sự tin cậy, thực sự hữu ích và phải đảm bảo sự công khai minh bạch.

Trước hết, cần thống nhất về nhận thức và có nhận thức đúng về báo cáo thường niên, về báo cáo tài chính hợp nhất, về báo cáo phát triển bền vững, về năng lực quản trị của công ty. Đây không chỉ là yêu cầu pháp lý trong một nền kinh tế thị trưởng mở, không chỉ là yêu cầu chính đáng của các nhà đầu tư mà còn là lợi ích quốc gia, lợi ích của chính các nhà doanh nghiệp, các chủ sở hữu về các thông tin tin cậy cho việc nhìn nhận thực trạng kinh tế, thực trạng kinh doanh, thực trạng tài chính của doanh nghiệp và là cơ sở quan trọng cho các quyết định quản lý, quyết định kinh doanh. Báo cáo thường niên là bản báo cáo trình bày và cung cấp một cách đầy đủ toàn diện về tình hình và kết quả hoạt động của doanh nghiệp trong một niên độ kế toán. Qua báo cáo, công ty muốn thông tin cho xã hội, cho các nhà đầu tư, các đối tượng có lợi ích những hoạt động công ty đã thực hiện, những kết quả công ty đã đạt được, thực trạng và triển vọng của công ty trong hoạt động kinh doanh. Đồng thời, cũng qua báo cáo thường niên công ty giới thiệu, quảng bá hình ảnh của công ty, những khó khăn, thách thức và những dự định, những giải pháp trong tương lai. Chất lượng của báo cáo thường niên chính là sự rõ ràng, trung thực, sự nhìn nhận đánh giá đúng mức về thực trạng hoạt động kinh doanh, thực trạng tài chính và những dự định, giải pháp có căn cứ, có cơ sở đảm bảo cho việc thực hiện. Người sử dụng báo cáo, người đọc báo cáo có thể tìm thấy những thông tin hữu ích cho các quyết định đầu tư, quyết định kinh doanh. Tất nhiên những thông tin đó phải đầy đủ, tin cậy và dễ hiểu và phải là những thông tin càng chi tiết càng tốt về tình hình và kết quả kinh doanh, về thực trạng tài sản, vốn, nguồn vốn và khả năng thanh toán, khả năng trang trải chi phí, trang trải công nợ, những rủi ro bất trắc trong hoạt động của công ty, những dự tính và định hướng phát triển, bản lĩnh, năng lực các nhà quản lý và giải pháp cho phát triển công ty trong tương lai,… Trên cơ sở nhận thức ấy đòi hỏi báo cáo thường niên phải được chuẩn bị nghiêm túc, trách nhiệm.

Thứ hai, báo cáo thường niên cần có bố cục hợp lý, phải trình bày logic, có chủ định, rành mạch, rõ ràng, dễ hiểu, dễ đối chiếu, so sánh. Đảm bảo thông tin truyền đến người đọc vừa phù hợp với logic của nhận thức, vừa mang tính tổng hợp, vừa có tính chi tiết cần thiết. Nên sử dụng phương pháp quy nạp trong trình bày những mục lớn của báo cáo, thu hút người đọc vào những thông tin và đánh giá có tính khái quát cao, mang tính tổng kết và sau đó là minh họa và lý giải. Báo cáo phải đảm bảo truyền tải đến người đọc những thông tin và đánh giá thực chất, trọng yếu về công ty, phải là những thông tin, nhận định có tính thuyết phục cao.

Thứ ba, cần nâng cao tính trung thực và tính hữu ích của báo cáo thường niên. Các thông tin giới thiệu về công ty trong báo cáo cần chọn lọc và trình bày đúng mức độ. Không nên đưa những thông tin hoặc hình ảnh mà người đọc dễ cho rằng đó là thông tin đánh bóng hoặc quảng cáo quá mức.

Thứ tư, những thuyết minh về thông tin tài chính phải rõ ràng, đơn giản, dễ hiểu, những ý kiến nhận định, đánh giá phải đúng mức, có chiều sâu và có tính thuyết phục.

Cuối cùng, để báo cáo thường niên có chất lượng, cần có sự đầu tư công sức và trí tuệ của các chuyên gia, các nhà quản lý, trong đó có những người có trách nhiệm của công ty. Các thông tin đưa vào báo cáo, các đánh giá, nhận định hay phân tích cần được thảo luận tập thể.
Nói tóm lại, báo cáo thường niên, báo cáo tài chính, báo cáo phát triển bền vững và thông tin đánh giá năng lực quản trị công ty chứa đựng những thông tin, những phân tích, đánh giá đầy đủ, khách quan về thực trạng kinh doanh, thực trạng tài chính của công ty, không chỉ cần cho công tác quản trị của một quốc gia, cần cho các nhà đầu tư, các nhà kinh tế mà còn vô cùng cần thiết và là lợi ích của chính các doanh nghiệp. Trình bày và công khai báo cáo thường niên là nghĩa vụ, trách nhiệm và quyền lợi của chính các doanh nghiệp. Bình chọn và trao giải báo cáo thường niên của các công ty niêm yết năm nay là một bước tiến mới, cách làm mới không chỉ khích lệ, động viên các Công ty nâng cao tính chuyên nghiệp, tính minh bạch, khả năng truyền tải thông tin và trách nhiệm xã hội của các Công ty niêm yết trên thị trường Chứng khoán Việt Nam, mà nhằm tăng cường khuyến khích các Công ty áp dụng các nguyên tắc, chuẩn mực và thông lệ quốc tế về quản trị công ty, về lập và trình bày báo cáo tài chính theo chuẩn mực quốc tế về báo cáo tài chính (IFRS). Đây là nền tảng quan trọng cho việc thành công của các cuộc bình chọn và trao giải trong các năm tiếp theo. /.