{Bài viết đăng trên Tạp chí Kế toán và Kiểm toán (ISSN 1859 – 1914), số 210, Tháng 3/2021 của Phạm Thị Minh Thanh – Trường Cao đẳng Công nghiệp Hưng Yên}
Trong vài năm lại đây, khái niệm “Cách mạng Công nghiệp 4.0” được nhắc đến nhiều trên truyền thông và mạng xã hội. Cuộc Cách mạng Công nghiệp 4.0 (CMCN 4.0) với sức ảnh hưởng trên phạm vi toàn cầu đã có nhiều tác động đến nghề Kế toán Việt Nam. Các nghiên cứu trên thế giới mới đây cho thấy, CMCN 4.0 với các ứng dụng vạn vật, lưu trữ dữ liệu quy mô lớn, điện toán đám mây, việc phát triển hệ thống trí tuệ nhân tạo, vạn vật kết nối trên toàn thế giới,… sẽ mở ra cơ hội tốt cho lĩnh vực kế toán.
1. Những lợi ích mà cuộc cách mạng này mang lại cho nghề kế toán
Kế toán là một trong các lĩnh vực dẫn đầu về ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT). Công việc kế toán được tin học hóa. Phần mềm kế toán đã được ứng dụng khá phổ biến và đã được đưa vào giảng dạy trong chương trình chính khóa ở hầu hết các cơ sở đào tạo về kế toán, kiểm toán. Quy trình kế toán đã và đang có sự thay đổi căn bản khi hầu hết các phần hành kế toán đều ứng dụng CNTT, kể cả hoạt động lập chứng từ kế toán, ghi sổ kế toán, lập báo cáo tài chính và cung cấp thông tin kế toán. Công nghệ Dữ liệu lớn (Big Data) cho phép xử lý nhanh và đơn giản các nghiệp vụ thuộc các phần hành kế toán, cho phép truy cập nhanh vào các dữ liệu trong một thời gian ngắn. Công nghệ chuỗi khối (Blockchain) cho phép sử dụng mật mã và các giao thức tin nhắn phân tán, để tạo lập các thông tin kế toán chi tiết theo yêu cầu kế toán quản trị.
Kế toán bao gồm các giai đoạn như thu thập, xử lý, phân tích và cung cấp thông tin. Tất cả các giai đoạn này đều có thể được máy móc thay thế. Lúc này, kế toán lại phải là người hiểu về công nghệ, sử dụng công nghệ cho công việc của mình. Máy móc là trí tuệ nhân tạo có thể làm điều mà con người khó có thể làm. Tuy nhiên, chúng chỉ là công cụ hỗ trợ công việc trong kế toán – kiểm toán, hoạt động theo lập trình vốn có, chúng khó có thể đưa ra những nhận định, lời tư vấn trong từng trường hợp phát sinh đặc biệt với những tình huống mang tính mới mẻ chưa từng xảy ra.
Những thành tựu của CMCN 4.0 giúp cho công việc kế toán trở nên dễ dàng, nhanh chóng, kịp thời và trở thành công cụ không thể thiếu trong quản lý doanh nghiệp (DN). Công nghệ 4.0 có thể làm điều mà con người khó có thể làm được. Tuy nhiên, nó chỉ là công cụ hỗ trợ công việc trong kế toán, hoạt động theo lập trình phần mềm kế toán, kiểm toán mà con người lập ra. Chúng không thể đưa ra nhận định, phân tích trong từng trường hợp phát sinh xảy ra.
Sự phát triển của CMCN 4.0 cũng cho phép kế toán – kiểm toán có thể thu thập, tổng hợp được các thông tin bao gồm trong và ngoài DN mà không mất nhiều thời gian chi phí như trước đây. Có thể tóm tắt những lợi ích mà cuộc cách mạng này mang lại như sau:
Một là: Thông qua việc sử dụng các trang thiết bị, chương trình, công nghệ số hiện đại, kế toán viên có thể dễ dàng thu thập được các thông tin, dữ liệu mà trước đây rất khó khăn mới có thể thu thập được. Thông qua việc kết nối của Cuộc CMCN 4.0, đã giúp cho các kế toán viên thu thập thông tin cần thiết một cách nhanh chóng và dễ dàng không bị giới hạn bởi không gian và thời gian. Hay nói một cách khác, kế toán có thể thu thập thông tin và làm việc ngay cả khi không cần đến văn phòng làm việc nếu có đường truyền và công cụ là máy tính. Việc xây dựng được những trung tâm dữ liệu lớn, giúp cho khoa học phân tích và quản lý dữ liệu trong lĩnh vực kế toán ngày càng có nhiều thuận lợi;
Hai là: CMCN 4.0 đã giúp cho các nhà kế toán tiếp cận được những phần mềm tiện ích, chi phí phù hợp, giúp sử dụng hiệu quả nguồn lực, tiết kiệm thời gian, nhân lực, tiết kiệm chi phí;
Ba là: CMCN 4.0 tác động lớn đến lĩnh vực kế toán Việt Nam, không chỉ là công cụ giúp các công ty kế toán nâng cao chất lượng, dịch vụ mà còn là cơ hội tiếp cận với hệ thống kế toán Quốc tế, từ đó có thể mở rộng thị trường dịch vụ kế toán nhờ kết nối internet. Cùng với đó, hệ thống mạng không dây, dữ liệu số hóa sẽ giúp công việc kế toán không bị giới hạn bởi khoảng cách địa lý.
Bốn là: CMCN 4.0 đã giúp cho việc tổ chức thực hiện công tác kế toán một cách dễ dàng, hiệu quả từ việc thu thập thông tin (Chứng từ kế toán), xử lý thông tin (Ghi sổ kế toán), cung cấp thông tin (Báo cáo tài chính), lưu trữ bảo quản tài liệu, thông tin kế toán và tổ chức bộ máy kế toán gọn nhẹ, tiết kiệm chi phí cho DN. Công nghệ đám mây giúp thông tin được lưu trữ với khối lượng lớn, không bị giới hạn. CMCN 4.0 cho phép kế toán có thể lưu trữ khối lượng lớn thông tin một cách hệ thống và khoa học. Công nghệ này có khả năng xử lý số lượng lớn dữ liệu (Big Data) và cũng thực hiện cùng lúc nhiều nhiệm vụ, để đạt được kết quả mong muốn.
Năm là: Những tiến bộ của cuộc CMCN 4.0 đã tác động mạnh mẽ đến việc học tập nâng cao tay nghề và ứng dụng những tiến bộ khoa học kỹ thuật vào công tác chuyên môn của đội ngũ kế toán, góp phần nâng cao năng suất và chất lượng lao động của các kế toán viên.
Như vậy, CMCN 4.0 đã có tác động tích cực đến tất cả các khâu của công việc kế toán, như: Quy trình kế toán, phương pháp kế toán, vấn đề an ninh an toàn bảo mật thông tin, nhân lực kế toán và cả việc tổ chức bộ máy kế toán. Công nghệ 4.0 có thể làm điều mà con người khó có thể làm được. Tuy nhiên, nó chỉ là công cụ hỗ trợ công việc trong kế toán, hoạt động theo lập trình phần mềm kế toán mà con người lập ra. Chúng không thể đưa ra nhận định, phân tích trong từng trường hợp phát sinh xảy ra.
Bên cạnh những lợi ích, cuộc CMCN 4.0 cũng mang lại cho nghề kế toán không ít khó khăn và thách thức.
2. Những thách thức của CMCN 4.0 đến kế toán
Thứ nhất: Việc tiếp cận công nghệ mới là một khó khăn không hề nhỏ đối với các DN Việt Nam nói chung và đội ngũ kế toán nói riêng. Trong điều kiện quy mô DN vừa và nhỏ chiếm phần lớn (hơn 90%), việc giành một số vốn để đầu tư công nghệ và đào tạo đội ngũ kế toán là một việc khó, nếu so sánh với số vốn bỏ ra để đầu tư công nghệ với lợi ích mang lại chưa thật cân xứng do chưa thể khai thác hết năng lực đầu tư công nghệ của những DN có quy mô chưa thực sự lớn.
Thứ hai: Bên cạnh việc đầu tư công nghệ thì việc đào tạo đội ngũ nhân viên kế toán có thể tiếp cận nhanh chóng đến công nghệ mới, làm chủ công nghệ, biến công nghệ trở thành công cụ đắc lực phục vụ cho hoạt động kế toán và hoạt động DN cũng không thể làm ngày một ngày hai mà có. Các DN cũng không thể dễ dàng thay đổi một đội ngũ kế toán mới có hiểu biết về công nghệ thay cho đội ngũ hiện có, cần đào tạo nâng cao sự hiểu biết vận hành được hệ thống công nghệ;
Thứ ba: Tính bảo mật của thông tin là một vấn đề quan trọng. Do vậy, cần phải có các quy định cũng như các biện pháp nhằm bảo vệ các phần mềm, phần cứng, dữ liệu của DN và khách hàng. Đây là một nguy cơ lớn mà các kế toán cần nhận thức được và chuẩn bị cho những vấn đề có thể xảy ra, khi ứng dụng các công nghệ mới.
3. Kiến nghị một số giải pháp
Để nghề kế toán vượt qua thách thức, tận dụng cơ hội trong cuộc CMCN 4.0, tác giả đưa ra một số giải pháp sau:
Một là: Thống nhất và nâng cao hơn nữa nhận thức về CMCN 4.0 và những tác động của nó. Cần tăng cường tuyên truyền, phổ biến kiến thức về hoạt động tài chính, kế toán, kiểm toán trong nền kinh tế thị trường, hội nhập, mở cửa và trong bối cảnh khởi phát của cuộc CMCN 4.0. Nếu không nâng cao và thay đổi nhận thức thì khó có thể tận dụng được những cơ hội cũng như vượt qua các thách thức, do CMCN 4.0 mang lại cho nghề kế toán. Để thực hiện được điều này, trước hết buộc mỗi cán bộ kế toán phải nắm rõ được nguyên tắc cơ bản cho mọi ứng xử trong lĩnh vực chuyên môn, để biết hành vi đó là đúng hay không đúng chuẩn mực, nguyên tắc quy định và phải hiểu được những kiến thức cơ bản nhất, sau đó mới có thể tiến đến những kiến thức cấp cao hơn trong tiến trình trở thành các kế toán viên chuyên nghiệp.
Muốn làm được điều này, những người làm trong lĩnh vực kế toán phải hiểu rõ về kiến thức chuyên môn nền tảng, trau dồi kinh nghiệm, thường xuyên cập nhật những thay đổi. Bên cạnh đó, cần giữ vững đạo đức nghề nghiệp, đặt lợi ích công chúng lên trên lợi ích bản thân. Điều này sẽ góp phần hình thành và phát triển kỹ năng nghiệp vụ và đạo đức nghề nghiệp, kinh nghiệm và tầm nhìn cho kế toán viên.
Hai là: Các hành động cụ thể:
– Đối với cơ quan quản lý Nhà nước về nghề kế toán: Cần phải nhanh chóng nghiên cứu và ban hành các quy định pháp lý liên quan đến việc thực hiện công tác kế toán trong điều kiện công nghệ số, nhất là việc quy định về kiểm tra giám sát chất lượng các phần mềm kế toán, để đảm bảo việc vận hành công việc kế toán đúng như quy định của các văn bản pháp luật về kế toán cũng như việc bảo đảm an toàn, bảo mật thông tin kế toán. Hiện nay, việc kiểm định chất lượng các phần mềm kế toán còn bỏ ngỏ mà đang là trăm hoa đua nở.
– Đối với các DN: Xuất phát từ nhu cầu quản trị DN và mục tiêu chiến lược của DN để có kế hoạch đầu tư hệ thống công nghệ phù hợp, đồng thời có kế hoạch đào tạo đội ngũ kế toán vừa có kiến thức kế toán vừa có kiến thức công nghệ, để có thể làm chủ và vận hành tốt hệ thống công nghệ mới. Năng lực đội ngũ kế toán và công nghệ mới là hai yếu tố tạo nên thành công cho công tác kế toán. Tuy nhiên, con người vẫn là yếu tố then chốt để có thể vận hành bất kỳ một hoạt động nào. Vấn đề đặt ra là con người sẽ sử dụng các nền tảng công nghệ theo cách mà họ mong muốn, vậy mà làm thế nào để tìm ra cách sử dụng tối ưu? Đó là cần có thời gian và đào tạo đội ngũ kế toán về các kiến thức công nghệ.
DN cần có các quy định cũng như các biện pháp nhằm bảo mật thông tin của kế toán nói riêng và của DN nói chung: Trong thời đại bùng nổ công nghệ, thông tin được coi là nguồn dữ liệu cực kỳ quan trọng đối với DN. Làm thế nào để thông tin kế toán nói chung và DN nói riêng không bị tiết lộ ra bên ngoài hoặc bị tấn công bởi các hacker? Đây là một nguy cơ lớn mà các kế toán cần nhận thức và chuẩn bị cho những vấn đề có thể xảy ra khi ứng dụng các công nghệ mới.
Bản thân các DN nói chung và lĩnh vực kế toán nói riêng cũng cần phải tự xây dựng cho mình một hệ thống bảo mật, nhằm đảm bảo thông tin của DN cũng như khách hàng không bị tiết lộ ra bên ngoài. Các DN cần phải có đội ngũ nhân viên am hiểu về CNTT hoặc phải liên kết với các CNTT, để xây dựng một hệ thống bảo mật dữ liệu.
– Đối với bản thân người làm kế toán: Các kế toán viên cần có sự thay đổi để thích ứng với công nghệ mới: Các công cụ mới như Blockchain, ngân hàng mở,… đang dần thay đổi phương thức mà kế toán thực hiện. Do đó, người làm kế toán cần phải nắm bắt trước những vấn đề xảy ra để đi trước, đón đầu, tránh tình trạng bị tụt hậu phía sau.
Trí tuệ thông minh và máy móc sẽ là tương lai của kế toán, đây là bước phát triển lớn của thế giới nhưng cũng là một thách thức đối với người làm kế toán. Bởi vì, trong tương lai sẽ có rất nhiều công việc máy móc sẽ làm thay con người, tốc độ xử lý dữ liệu được thực hiện nhanh hơn với khối lượng lớn hơn. Do vậy, vai trò của kế toán trong toàn bộ quá trình thu thập, xử lý, cung cấp thông tin kế toán cũng bị thay đổi. Tuy nhiên, trong tương lai gần công nghệ cũng không hoàn toàn thay thế được con người. Do đó, vai trò của người làm kế toán cần được nâng lên ở mức kiểm tra, kiểm soát và phân tích số liệu, quản lý hoạt động.
Nếu như trước đây, người làm kế toán chỉ cần có trình độ và chuyên môn về tài chính kế toán là có thể thực hiện công việc kế toán, hiện nay để thích nghi với những thay đổi, người làm kế toán không chỉ am hiểu về tài chính nói riêng mà còn cần thành thạo cả về công nghệ. Khi công nghệ đã xâm nhập sâu vào mọi lĩnh vực thì để thực hiện công việc, người làm kế toán buộc phải tự nâng cao trình độ, tự đào tạo thêm về kiến thức tin học mới.
Cần sớm đổi mới hoạt động đào tạo nguồn nhân lực kế toán trong bối cảnh CMCN 4.0. Đổi mới chương trình, nội dung đào tạo cử nhân kế toán. Sử dụng các thành tựu công nghệ số, các mạng Internet,… vào quan hệ giao tiếp giữa người học và người dạy. Đẩy mạnh phát triển nguồn nhân lực ngành kế toán, kiểm toán, trong đó chú trọng công tác đào tạo nguồn nhân lực công nghệ cao; tăng khả năng ứng dụng CNTT. Việc đào tạo, quan tâm tới chất lượng nguồn nhân lực công nghệ cao được thực hiện trên toàn hệ thống tài chính, kế toán. Nâng cao tính chuyên nghiệp, khả năng làm chủ các hệ thống công nghệ hiện đại của đội ngũ nhân lực kế toán và kiểm toán. Xác định lại kiến thức cần cung cấp cho người học. Cần quan tâm đào tạo kiến thức mới về quản trị tài chính, về tư vấn, phân tích hoạt động kinh doanh, phân tích tài chính cho kế toán viên, kế toán trưởng, kiểm toán viên. Tăng thêm đào tạo kỹ năng mềm cho người học. Thay đổi một cách căn bản phương pháp giảng dạy các môn học kế toán trong các trường Cao đẳng, Đại học. Đồng thời, thay đổi phương pháp đánh giá kết quả học tập của học viên.
Kết luận
Cuộc CMCN 4.0 với nhiều công nghệ mới như: trí tuệ nhân tạo, internet vạn vật, điện toán đám mây, hệ thống ảo,… đang từng bước cho thấy sự thay đổi nhanh chóng của công nghệ đến công tác kế toán. Vai trò của kế toán cũng như cách thức hoạt động của kế toán cũng đang dần chuyển đổi. Công việc của kế toán không còn thực hiện một cách thủ công như trước đây mà thay vào đó là sự tự động hóa, từ khâu nhập dữ liệu, kết nối dữ liệu, xử lý, lập báo cáo và phân tích.
Cuộc CMCN lần thứ 4 có thể tạo nên sự cạnh tranh quyết liệt nhưng cũng là cơ hội để các tổ chức tài chính, kế toán không ngừng phát triển dịch vụ tài chính, kế toán chuyên nghiệp hơn. Góp phần công khai minh bạch các thông tin, nâng cao chất lượng dịch vụ, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của người dân.
Tài liệu tham khảo
1. Trương Thị Đức Giang, Nguyễn Hải Hà, Đại học Tài chính – Quản trị kinh doanh – CMCN 4.0 và những tác động đến kế toán quản trị DN.
2. Ths. Nguyễn Thị Cúc, Đại học Kinh tế Kỹ thuật Công nghiệp – CMCN 4.0 và những tác động đến ngành Kế toán – Kiểm toán.
3. Hội Kế toán và Kiểm toán Việt Nam – Tài liệu tổng kết hội thảo “Sử dụng thành tựu CMCN 4.0, Cách mạng công nghệ số để đổi mới quy trình, phương pháp kế toán, kiểm toán”.
4. Thời báo Tài chính – CMCN 4.0: Nhiều thách thức cho nghề kế toán, kiểm toán.
5. Một số trang Web.
