Câu lạc bộ kế toán trưởng toàn quốc (CLB) đang bước sang tuổi 31 (1989 – 2020), tuổi chín chắn, tuổi trưởng thành và sung sức. Hơn 30 năm qua, CLB đã làm tròn vai trò, vị thế là tổ chức tiền thân và nòng cột của Hội Kế toán và Kiểm toán Việt Nam (VAA). Hàng trăm lượt Kế toán trưởng, các chuyên gia tài chính các thế hệ đã tập hợp trong CLB tham gia sinh hoạt, cùng nhau chia sẻ, cùng nhau trăn trở và hiến kế vì sự phát triển kế toán, kiểm toán của nước nhà trong nền kinh tế chuyển đổi, kinh tế thị trường, mở cửa và hội nhập. 51 kỳ sinh hoạt CLB thực sự là diễn đàn thông tin, diễn đàn nghề nghiệp, diễn đàn khoa học, tư vấn, phản biện và đề xuất nhiều phương án, nhiều giải pháp cho phát triển nghề nghiệp, cho hoàn thiện và phát triển hệ thống kế toán, kiểm toán Việt Nam. Biết bao tâm huyết, trí tuệ, biết bao trăn trở với nghề, với nghiệp, với đất nước để cải cách một cách căn bản hệ thống kế toán Việt Nam, theo yêu cầu của nền kinh tế chuyển đổi. Hội viên CLB là lực lượng tích cực xây dựng và vận hành hệ thống kiểm toán của Việt Nam, bao gồm cả kiểm toán độc lập và Kiểm toán Nhà nước. Nhiều kế toán trưởng, nhiều chuyên gia đầu ngành tài chính, kế toán đã đóng vai trò người đi đầu, trụ cột để vận hành thị trường dịch vụ kế toán, làm lãnh đạo Kiểm toán Nhà nước từ những ngày đầu thành lập. Họ đã rất thành công trong tạo lập và phát triển dịch vụ mới của nền kinh tế thị trường, dịch vụ kế toán và kiểm toán. Hội viên CLB đã đóng vai trò tích cực xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật tài chính, kế toán, kiểm toán, trực tiếp là xây dựng và vận hành Pháp lệnh kế toán và thống kê (1988), Luật  Kế toán (2003, 2015), Luật Kiểm toán Nhà nước (2005, 2015), Luật Kiểm toán độc lập (2011). Chính họ – những kế toán trưởng đã chủ động và tích cực tham gia hội nhập kinh tế quốc tế thông qua việc vận dụng có chọn lọc các nguyên tắc, thông lệ và chuẩn mực quốc tế về kế toán vào điều kiện cụ thể, trong từng giai đoạn phát triển của Việt Nam. Đồng thời, cũng đã chứng minh để các nước yên tâm và tin cậy hệ thống thông tin kế toán của Việt Nam khi xem xét các điều kiện để Việt Nam gia nhập thị trường thế giới và khu vực.

Đáng trân trọng nhất là các hội viên CLB đã tham gia tích cực và có hiệu quả để thành lập VAA (năm 1994), tổ chức nghề nghiệp của những người làm kế toán và kiểm toán Việt Nam. CLB đã trở thành tổ chức nghề nghiệp tiền thân, tổ chức nghề nghiệp nòng cột có tính chuyên nghiệp cao của VAA. Có thể nói, các kế toán trưởng đã tìm thấy ở CLB tình cảm nghề nghiệp, trí tuệ và sự sẻ chia, niềm vui và hứng thú nghề nghiệp. Nhiều thế hệ hội viên đã gắn bó và thủy chung với CLB. Nhiều kế toán trưởng đã nghỉ hưu hoặc chuyển nghề vẫn say sưa tham gia sinh hoạt CLB. Hơn 30 năm qua, bao thế hệ hội viên đã đến với CLB. Nhiều hội viên đã từ Kế toán trưởng gặt hái nhiều thành công trong nghề nghiệp, trở thành nhà quản lý, nhà quản trị cao cấp, thành giám đốc, tổng giám đốc, chủ tịch tập đoàn, tổng công ty và không ít hội viên đã được bầu là Đại biểu Quốc hội, Đại biểu Hội đồng nhân dân, không ít hội viên CLB được Đảng và Nhà nước bổ nhiệm phân công đảm trách các cương vị lãnh đạo bộ, ngành, địa phương. Thật vinh dự và tự hào cho không chỉ hội viên mà cho cả CLB, nơi các Hội viên sinh hoạt.

CLB đã qua 30 năm, biết bao thăng trầm, khi sôi nổi, khi khó khăn trầm lắng. Trong nền kinh tế thị trường, nhiều thành phần đa sở hữu, vai trò của kế toán trưởng về cơ bản vẫn vậy, nhưng nhận thức về vị thế, chức năng kế toán trưởng đã có ít nhiều thay đổi. Kinh tế thị trường và kinh tế mở cửa hội nhập tác động không nhỏ đến nghề nghiệp kế toán và việc thực thi chức năng của kế toán trưởng. Vui mừng biết bao, hàng trăm hội viên, hàng ngàn kế toán trưởng vẫn tỉnh táo, vững vàng, kiên trinh với nghề, với nghiệp, bản lĩnh và giữ gìn đạo đức nghề, tiếp tục trụ vững và phát triển. Hơn ai hết, Hội viên CLB đã góp phần quan trọng cung cấp những thông tin kinh tế tài chính đầy đủ, tin cậy phục vụ các quyết định quản lý, quyết định điều hành. Đồng thời, giữ vững kỷ cương, kỷ luật tài chính góp phần lành mạnh hóa nền tài chính quốc gia, là chỗ dựa tin cậy và kỳ vọng của nhân dân, của xã hội vào sự minh bạch của nền kinh tế – tài chính.

Tuy nhiên, cơ chế kinh tế thị trường, mở cửa và hội nhập cũng đã xô ngã và làm hư hỏng một số hội viên, một số kế toán trưởng. Sự thiếu bản lĩnh, thiếu rèn luyện đạo đức, tư cách, sự kém cỏi về nghiệp vụ và đặc biệt là sự ham muốn vật chất, sự tham lam đã làm cho một số kế toán trưởng vi phạm luật pháp, cố ý làm trái gây hậu quả nghiêm trọng hoặc làm ngơ, đồng lõa, hỗ trợ các cá nhân khác vi phạm luật lệ, chiếm đoạt  hoặc gây thất thoát tài sản của dân, của nước. Số kế toán trưởng ấy không nhiều, nhưng là nỗi buồn nghề nghiệp của những người tạo lập thông tin tin cậy và tuân thủ, giữ gìn pháp luật kỷ cương tài chính của Nhà nước. Để CLB tiếp tục là ngôi nhà chung, là tổ chức nghề nghiệp mang tính chuyên nghiệp của những người làm kế toán trưởng, xứng đáng là tổ chức nòng cột của VAA, đã đến lúc cần đổi mới nhận thức vị thế của kế toán trưởng, đổi mới cả hình thức và nội dung hoạt động.

Kế toán trưởng trong nền kinh tế thị trường mở cửa và hội nhập

Kế toán trưởng và chức danh kế toán trưởng xuất hiện ở Việt Nam từ những năm đầu của Kế hoạch 5 năm lần thứ nhất (1961 – 1965) và thay đổi, phát triển cùng với sự phát triển và đổi mới cơ chế quản lý kinh tế của Việt Nam.

 Trong nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung, trong nền kinh tế mà sở hữu toàn dân, kinh tế quốc doanh đóng vai trò chủ đạo, vị thế và chức năng kế toán trưởng được quy định trong các nghị định và điều lệ kế toán trưởng, do Hội đồng Chính phủ ban hành. Theo đó, Kế toán trưởng là người đứng đầu bộ máy tài chính kế toán của đơn vị, có đồng thời hai chức năng:

– Người tổ chức công tác tài chính, kế toán

– Kiểm soát viên tài chính của Nhà nước tại đơn vị.

Kế toán trưởng đồng thời là viên chức Nhà nước, có tính độc lập nhất định trong giải quyết và xử lý các vấn đề tài chính, thông tin kinh tế tài chính tại đơn vị.

Có giai đoạn kế toán trưởng doanh nghiệp được hưởng đầy đủ các quyền hạn và quyền lợi như một phó giám đốc doanh nghiệp.

Chuyển qua cơ chế quản lý kinh tế thị trường, với nền kinh tế, nhiều thành phần đa sở hữu, với nhiều loại hình doanh nghiệp, nhiều tổ chức kinh tế, tài chính khác nhau vai trò, vị thế, chức năng của Kế toán trưởng thay đổi như thế nào. Đây là vấn đề cần được bàn và xác định rõ. Trên thực tế, vai trò của kế toán trưởng không những không thay đổi mà còn tăng lên trong một nền kinh tế cạnh tranh. Tuy nhiên, vị thế và chức năng của kế toán trưởng sẽ có những thay đổi, không chỉ phục vụ cho Nhà nước mà trước hết phục vụ cho các chủ sở hữu, trong đó có sở hữu Nhà nước. Ở những doanh nghiệp có vốn của Nhà nước, ở các tổ chức tài chính, đơn vị của Nhà nước thì kế toán trưởng tất yếu phải làm trọn chức năng tổ chức thông tin cho chủ sở hữu là nhà nước hoặc đại diện chủ sở hữu, đồng thời phải giúp chủ sở hữu kiểm soát việc tuân thủ luật pháp của Nhà nước tại đơn vị. Kế toán trưởng tại các công ty thuộc các thành phần kinh tế ngoài Nhà nước thì trước hết phải tổ chức thông tin phục vụ các chủ sở hữu, đáp ứng yêu cầu thông tin của chủ sở hữu và các nhà quản lý, đồng thời tuân thủ luật pháp và chịu sự chỉ đạo của chủ sở hữu cũng như các nhà quản lý. Rõ ràng, trước quyền lợi kinh tế và yêu cầu trụ vững, chiến thắng trong cạnh tranh, kế toán trưởng phải phục vụ một cách tốt nhất theo yêu cầu của các chủ sở hữu, các nhà quản lý trên cơ sở tôn trọng luật pháp.

Đổi mới hoạt động CLB Kế toán trưởng

Với mục đích nâng cao vai trò vị thế của kế toán trưởng, nâng cao chất lượng hoạt động CLB cần đổi mới một cách toàn diện cả hình thức, nội dung hoạt động CLB, tổ chức nghề nghiệp của các kế toán trưởng Việt Nam. 

Trước hết, cần xác định và thống nhất nhận thức về vai trò, vị thế của kế toán trưởng trong cơ chế quản kinh tế mới. Tăng cường tuyên truyền quảng bá về nghề nghiệp. Cần làm cho các cấp lãnh đạo, các cấp quản lý và nhân dân hiểu đúng chức năng của kế toán trưởng, thấy hết thuận lợi và khó khăn của những người làm kế toán, làm kế toán trưởng. Tạo sự đồng thuận của xã hội trong nhìn nhận và đánh giá cũng như ủng hộ những việc làm đúng đắn của kế toán trưởng. Hội viên CLB cần thấy hết trách nhiệm nghề nghiệp, hiểu rõ tính chất đặc thù và khắt khe của nghề nghiệp để có hành xử đúng và nâng cao kỹ năng nghề nghiệp.

Thứ hai; cần sớm tổ chức lại  và  đổi mới căn bản hoạt động CLB để thích ứng với đặc điểm, tính chất và đáp ứng yêu cầu mới của cơ chế kinh tế thị trường, đa thành phần, đa sở hữu. Có biện pháp nâng cao chất lượng hội viên, sàng lọc và giữ lại những hội viên gắn bó với CLB, vận động và kết nạp thêm nhiều hội viên mới từ các thành phần kinh tế, các tổ chức tài chính Nhà nước.

Thứ ba, tổ chức và tạo điều kiện để các Hội viên CLB tham gia tư vấn khoa học, phản biện xã hội các dự án Luật, các chính sách chế độ kinh tế, tài chính, kế toán. Đồng thời, thường xuyên cập nhật kiến thức mới về nghề nghiệp cho hội viên, giúp hội viên tiếp cận và nắm được chính sách chế độ kinh tế, tài chính, kế toán, kiểm toán mới.

Thứ tư, tăng cường các hoạt động bồi dưỡng nghiệp vụ, đào tạo nâng cao năng lực và kỹ năng nghề nghiệp cho hội viên. Triển khai nhiều hoạt động nghề nghiệp với phương thức linh hoạt, hình thức phong phú, đa dạng.

Thứ năm, tăng cường hoạt động của Ban Chủ nhiệm, tạo mối liên hệ gắn kết với Hội viên, quan tâm đến quyền lợi của Hội viên.

Thứ sáu, tranh thủ tối đa sự chỉ đạo lãnh đạo của VAA. Xây dựng các quan hệ hợp tác với các tổ chức nghề nghiệp trong nước và nước ngoài. Tăng cường các mối quan hệ với các tập đoàn kinh tế, các doanh nghiệp, các trường đại học để phát triển năng lực hội viên.

Trong cơ chế kinh tế mới Kế toán trưởng thực sự là những người lãnh đạo tài chính của doanh nghiệp, họ không chỉ làm kế toán, không chỉ tổ chức thông tin, mà quan trọng hơn là tổ chức nguồn vốn, quản trị tài chính bằng chính thông tin tài chính do họ tổng hợp và cung cấp. Trên thực tế, từ nhiều năm nay Kế toán trưởng đã đóng vai trò và làm chức năng người lãnh đạo tài chính của công ty. Cần tạo điều kiện để CLB có cơ hội tham gia giao lưu và tham gia các hoạt động của các tổ chức CFO thế giới và khu vực châu Á.

Hy vọng, CLB Kế toán trưởng sẽ ngày càng phát triển, có vị thế xứng đáng trong hoạt động nghề nghiệp và trong nền kinh tế. Các kế toán trưởng hoàn toàn có quyền tự hào về nghề nghiệp và tổ chức nghề nghiệp của mình.

PGS.TS Đặng Văn Thanh

Chủ tịch Hội Kế toán và Kiểm toán Việt Nam