Lật giở các báo cáo Tài chính thường niên của đơn vị, Tập đoàn, Công ty, thậm chí là một Bộ, một ngành, bên cạnh chữ ký Thủ trưởng, của giám đốc, Tổng giám đốc,… là chữ ký kế toán trưởng. Ta thấy ấm lòng và tự hào về một chức danh nghề nghiệp, một chữ ký đảm bảo sự tin cậy, chính xác của thông tin tài chính, một chữ ký xác định trách nhiệm trước pháp luật về kỷ cương tài chính. Chúng ta tự hào có không ít nhà kế toán, kế toán trưởng đã thành công, trở thành nhà quản lý doanh nghiệp tài năng, nhà chính trị, nhà quản lý Nhà nước với vị trí công tác, vai trò trọng trách trong bộ máy lập pháp, hành pháp của đất nước. Không gì sung sướng bằng, khi được nghe nguyên Phó Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng, người đã từng làm Bộ trưởng một Bộ kinh tế quan trọng trong thập niên 80, 90 của thế kỷ trước nói rằng, Ông cảm thấy hoàn toàn yên lòng và vững tin khi ký quyết định bổ nhiệm một Tổng giám đốc, một giám đốc mà biết rằng người đó đã có thời gian đảm nhiệm công tác kế toán trưởng. Tuy nhiên, cũng không ít buồn lòng khi nghe hay đọc báo về một vụ án kinh tế nào đó, bên cạnh việc truy tố người phạm tội không ít trường hợp kèm theo đó là kế toán trưởng. Những vụ án Ocean Bank, Châu Thị Nga, Vinasin,… người bị truy tố ngoài giám đốc, Tổng giám đốc và kèm theo đó không chỉ một mà hơn một kế toán trưởng. Buốt lòng và xót xa về những mất mát, những tha hóa trong cơ chế kinh tế thị trường,… Nhưng điều đáng nói là, nhận thức và sự nhìn nhận về vai trò vị trí của kế toán trưởng trong cơ chế kinh tế mới, về trách nhiệm và đạo đức nghề nghiệp kế toán, của những kế toán trưởng, một chức danh, một nghề nghiệp đã được hình thành và tôn vinh ở Việt Nam từ thời kinh tế bao cấp, kế hoạch hóa tập trung.

Từ những năm 60, 70 của thế kỷ trước, trong nền kinh tế quốc doanh, chức danh kế toán trưởng đã được thừa nhận với cương vị, chức trách không chỉ là người tổ chức công tác kế toán tài chính, tổ chức hệ thống thông tin kinh tế mà quan trong hơn là kiểm soát viên kinh tế tài chính của Nhà nước tại doanh nghiệp, tại đơn vị. Nhà nước chế định chức năng, quyền hạn, nhiệm vụ của kế toán trưởng trong một văn bản pháp quy riêng – Nghị định về Điều lệ kế toán trưởng. Kế toán trưởng doanh nghiệp có vai trò và được đảm bảo quyền lợi như một Phó giám đốc doanh nghiệp. Tài chính doanh nghiệp và các đơn vị được quản lý chặt chẽ, kỷ luật tài chính được tuân thủ. Cũng có những sai phạm, nhưng hiếm có những gian lận lớn như thời gian vừa qua. Cái thời kỳ mà những người làm kế toán trưởng hết lòng và tận tâm với nghề, với chức trách, chấp nhận với những lời trách yêu của xã hội, của người đời về nghề nghiệp “Đo chai nước mắm, đếm củ dưa hành”, về cái nghề “Đầu đội nguyên tắc, vai mang chứng từ”, hoặc “Ngang lưng thì thắt chứng từ, đầu đội nguyên tắc tay sờ hóa đơn”. Vậy mà họ vẫn tự hào, chấp nhận sự nghèo khó, chắt chiu từng đồng tiền, bám bàn tính gảy, giữ kỷ luật thu chi, cùng toàn dân. “Dọn tí phân rơi, nhặt từng ngọn lá. Mỗi hòn than, mẩu sắn, cân ngô. Ta nâng niu gom góp dựng cơ đồ” (Thơ Tố Hữu, Bài ca xuân 1961). Câu lạc bộ Kế toán trưởng toàn quốc đã được thành lập, là nơi tập hợp, chia sẻ, nâng đỡ và khích lệ Hội viên – những người kế toán trưởng vừa lo chức năng tổ chức kế toán tài chính cho doanh nghiệp, cho đơn vị, vừa làm tròn chức trách kiểm toán viên kinh tế tài chính của Nhà nước. Nặng nề và không đơn giản. Nhưng nhiều kế toán trưởng vẫn yêu và say nghề, vẫn tự hào với nghề con số, cái nghề: Biết tuổi biết tên từng con số diệu kỳ, quá khứ tương lai nắm chắc bước đi, hiểu thấu căn nguyên từng dòng sự kiện,…. Và không ít người đã gắn cả cuộc đời với nghề kế toán. Không những thế còn hướng dẫn, động viên con cháu vào nghề.

Đến hôm nay, nhận thức và sự quan tâm đến nghề đã có nhiều thay đổi. Mặc dù Luật Kế toán 2003, rồi 2015 vẫn có hẳn mục, chương quy định về kế toán trưởng, về chức năng, trách nhiệm, quyền hạn, tiêu chuẩn kế toán trưởng. Nhưng vai trò của Kế toán trưởng đã có những nhận thức mới. Kế toán trưởng không còn là kiểm soát viên kinh tế tài chính của Nhà nước. Hệ thống kiểm soát nội bộ, bộ máy kiểm toán nội bộ hình thành. Mặc dù vậy, vị trí kế toán trưởng vẫn không có gì thay thế. Những thách thức đối với kế toán trưởng, kế toán trưởng trong nền kinh tế nhiều thành phần sẽ tăng lên, đòi hỏi người làm kế toán nói chung, kế toán trưởng nói riêng phải có bản lĩnh vững vàng hơn, hiểu biết và năng lực chuyên môn, năng lực tổ chức cao hơn. Hơn ai hết, kế toán trưởng trong kinh tế thị trường mở cửa không chỉ là tham mưu đắc lực cho Ban quản lý, Hội đồng Quản trị trong tổ chức công tác tài chính kế toán, điều hành hoạt động kinh doanh, mà quan trọng hơn phải giữ gìn, bồi dưỡng phẩm chất đạo đức nghề nghiệp – xứng đáng với nghề nghiệp thầm lặng, nghề con số, xa lánh những ham muốn tầm thường, đánh mất bản chất nghề nghiệp.

Câu lạc bộ Kế toán trưởng toàn quốc luôn là tổ chức nghề nghiệp tập hợp và hỗ trợ các kế toán trưởng thực hiện hoài bão và niềm tự hào của nghề nghiệp – nghề tạo lập những con số biết nói, tạo lập những hàng “con số trăn trở, hàng con số ta yêu”.

Bài viết đăng trên Tạp chí Kế toán và Kiểm toán (ISSN 1859 – 1914), số 203, Tháng 8/2020 của PGS.TS Đặng Văn Thanh* – * Chủ tịch Hội Kế toán và Kiểm toán Việt Nam (VAA).

(Email: banbientapvaa@gmail.com)

• Theo BBT