TS.Trần Khánh Lâm* (*Hội Kiểm toán viên hành nghề Việt Nam (VACPA)).
Nhận: 30/10/2023
Biên tập: 04/11/2023
Duyệt đăng: 05/12/2023
Tóm tắt
Bài báo này nghiên cứu về vai trò của nghề kế toán trong việc hỗ trợ phát triển bền vững và chuyển đổi Net-zero, với trọng tâm là bài học kinh nghiệm cho Việt Nam. Thông qua việc phân tích mô hình kế toán hiện đại, bài báo khám phá cách thức kế toán có thể đóng góp vào việc tiến tới mục tiêu phát triển bền vững và Net-zero của quốc gia.
Từ khóa: kế toán, môi trường, phát triển bền vững, net-zero.
Abstract
This study researches the role of the accounting profession in supporting sustainable development and Net-zero transformation, with a focus on lessons learned for Vietnam. Through analyzing modern accounting models, the study explores how accounting can contribute to progress towards the country’s sustainable development and Net-zero goals.
Keywords: accounting, environment, sustainable development, net-zero.
JEL Classifications: M40, M48, M49.
DOI: https://doi.org/10.59006/vnfa-jaa.12202301
- Giới thiệu
Nghề nghiệp kế toán, với vai trò quan trọng trong việc quản lý tài chính doanh nghiệp (DN), hiện đã mở rộng ảnh hưởng của mình ra khỏi phạm vi của các nội dung tài chính truyền thống. Kế toán không chỉ giúp quản lý và điều hành tài chính, mà còn tạo ra ảnh hưởng tích cực đối với môi trường và xã hội, thông qua việc triển khai các chính sách và hành động bền vững của một DN hoặc một tổ chức.
Trong bối cảnh toàn cầu hiện nay đang hướng tới mục tiêu chuyển đổi Net-zero (không thêm vào tổng lượng khí nhà kính thải ra khí quyển) và phát triển bền vững, vai trò của ngành kế toán trở nên càng quan trọng hơn bao giờ hết. Bài viết này sẽ tập trung nghiên cứu cách thức mà ngành kế toán có thể tham gia và đóng góp vào việc đạt được những mục tiêu quan trọng này tại Việt Nam, nhằm giúp DN, tổ chức và cộng đồng có thêm hiểu biết, hỗ trợ tận dụng tối đa nguồn lực kế toán trong việc tạo ra một tương lai bền vững cho quốc gia.
- Tổng quan nghiên cứu
Vai trò của ngành kế toán trong phát triển bền vững và chuyển đổi Net-zero là một chủ đề nghiên cứu đang nhận được sự quan tâm đặc biệt của quốc tế và khu vực. Các nghiên cứu đã cho thấy rằng, nghề kế toán đóng góp mạnh mẽ vào việc thúc đẩy các mục tiêu liên quan đến môi trường và xã hội.
Cụ thể, ngành kế toán đóng một vai trò quan trọng trong việc tiến tới các mục tiêu phát triển bền vững. Theo Hahn và Kühnen (2013), thông qua việc cung cấp thông tin tài chính và phi tài chính, ngành kế toán hỗ trợ trong việc ra các quyết định kinh doanh, tạo điều kiện cho việc thực hiện các chiến lược và từ đó dẫn đến sự phát triển bền vững.
Hơn nữa, theo Hummel và Schlick (2016), nghề kế toán không chỉ giới hạn trong việc cung cấp thông tin mà còn tạo ra giá trị bền vững cho các bên liên quan. Điều này được thực hiện bằng việc tăng cường minh bạch và thực hiện trách nhiệm xã hội của mỗi DN, tổ chức. Qua đó đảm bảo rằng, các bên liên quan có thể hiểu rõ về các hoạt động kinh doanh và tác động của chúng đối với môi trường và cộng đồng xã hội.
Các nghiên cứu gần đây đã nhấn mạnh vai trò quan trọng của ngành kế toán trong quá trình chuyển đổi Net-zero.
Bebbington và Larrinaga (2014) đã chỉ rõ rằng, ngành kế toán đóng góp vào việc xác định, đánh giá và quản lý các rủi ro liên quan đến khí thải. Điều này không chỉ giúp các DN, tổ chức hiểu rõ hơn về các vấn đề môi trường mà họ đang phải đối mặt, mà còn hỗ trợ họ trong việc xây dựng các chiến lược hiệu quả hơn để giảm bớt những tác động tiêu cực đó. Bên cạnh đó, các công cụ kế toán cũng có thể giúp DN, tổ chức giám sát và cải thiện hiệu suất khí thải của họ thải ra môi trường. Như Stanny và Ely (2008) đã chỉ ra, thông qua việc sử dụng các công cụ kế toán, DN và tổ chức có thể theo dõi và điều chỉnh hiệu quả hoạt động của mình, đảm bảo rằng họ đang làm việc hướng tới mục tiêu Net-zero.
Mặc dù, vấn đề này còn khá mới mẻ tại Việt Nam. Tuy nhiên, đã có một số nghiên cứu ban đầu cho thấy, vai trò tiềm năng của ngành kế toán trong việc hỗ trợ các mục tiêu phát triển bền vững và chuyển đổi Net-zero tại Việt Nam (Nguyen, Le & Pham, 2020).
Nhìn chung, các nghiên cứu đã xác nhận vai trò quan trọng của ngành kế toán trong việc thúc đẩy phát triển bền vững và chuyển đổi Net-zero. Tuy nhiên, còn cần nhiều nghiên cứu hơn nữa để tìm hiểu về cách thức mà nghề nghiệp kế toán có thể đóng góp vào những mục tiêu này, đặc biệt là trong bối cảnh cụ thể của các quốc gia như Việt Nam.
- Lý luận và phương pháp nghiên cứu
3.1. Vai trò của nghề kế toán trong phát triển bền vững
Các nghiên cứu hiện nay cho thấy rằng, nghề kế toán có thể đóng một vai trò chủ chốt trong việc hình thành và thực hiện mô hình kinh doanh bền vững.
Hahn và Kühnen (2013) đã làm rõ rằng, kế toán có thể tạo ra giá trị bền vững cho DN, tổ chức và xã hội thông qua việc cung cấp thông tin tài chính và phi tài chính hữu ích.
Việc lập báo cáo tài chính minh bạch, đánh giá rủi ro một cách chính xác và cung cấp thông tin đáng tin cậy cho các bên liên quan sẽ không chỉ giúp cải thiện quyết định kinh doanh, mà còn tạo ra sự tin tưởng và tăng cường mối quan hệ giữa DN, tổ chức và các bên liên quan (Hummel & Schlick, 2016). Điều này cho thấy, một tổng quan về cách thức mà ngành kế toán có thể đóng góp vào việc tạo ra môi trường kinh doanh bền vững và tạo ra giá trị cho cả DN, tổ chức và xã hội.
3.2. Kế toán và chuyển đổi Net-zero
Một trong những cách mà ngành kế toán có thể đóng góp vào mục tiêu chuyển đổi Net-zero là thông qua việc quản lý và giảm thiểu các rủi ro liên quan đến khí thải. Như Bebbington và Larrinaga (2014) đã chỉ ra, ngành kế toán có thể giúp xác định, đánh giá và quản lý các rủi ro liên quan đến khí thải, giúp DN, tổ chức nắm bắt và giảm bớt tác động tiêu cực của chính DN, tổ chức của họ đến môi trường.
Ngoài ra, ngành kế toán cũng có thể cung cấp thông tin chi tiết và chính xác về hiệu suất khí thải của DN. Như Stanny và Ely (2008) đã chỉ ra, các công cụ kế toán có thể giúp DN giám sát và cải thiện hiệu suất khí thải của mình, tạo điều kiện cho việc thực hiện các biện pháp giảm khí thải hiệu quả.
Do vậy, nhìn chung chúng ta có thể thấy, được một cách sâu sắc về vai trò của ngành kế toán trong việc đạt được mục tiêu chuyển đổi Net-zero. Từ đó, giúp các DN, tổ chức và các bên liên quan hiểu rõ hơn về vai trò quan trọng của ngành kế toán trong việc bảo vệ môi trường.
3.3. Phương pháp nghiên cứu
Bài viết này áp dụng một cách tiếp cận định tính theo phương pháp PRISMA, để tìm hiểu vai trò, mối quan hệ giữa kế toán và sự phát triển bền vững, cũng như sự chuyển tiếp Net-zero. Quá trình thu thập dữ liệu bao gồm hai giai đoạn chính: đánh giá tài liệu có hệ thống và phân tích nội dung. Trong giai đoạn đầu, tìm kiếm toàn diện đã được thực hiện để xác định các bài báo học thuật, sách và tài liệu nghiên cứu có liên quan được xuất bản trên các tạp chí và cơ sở dữ liệu có uy tín. Các thuật ngữ tìm kiếm được sử dụng bao gồm các tổ hợp từ khóa, như: “kế toán”, “phát triển bền vững”, “net zero”, “trách nhiệm xã hội” và “hiệu suất khí thải”. Việc tìm kiếm bao gồm nhiều lĩnh vực khác nhau, bao gồm môi trường, kế toán, quản lý và kinh tế học. Các tiêu chí đưa vào cụ thể đã được thiết lập để đảm bảo đưa vào các nghiên cứu liên quan trực tiếp đến bản chất phát triển bền vững, Net-zero và kế toán. Các bài báo được truy xuất đã được sàng lọc kỹ lưỡng, dựa trên tiêu đề và tóm tắt của chúng. Chỉ những bài báo đáp ứng các tiêu chí đưa vào đã thiết lập mới được chuyển sang giai đoạn phân tích toàn văn. Trong giai đoạn này, tác giả phân tích kỹ lưỡng các bài báo đã chọn đã được tiến hành để trích xuất dữ liệu thích hợp và xác định các chủ đề chính.
- Kết quả nghiên cứu: Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam
Từ các phân tích và tổng hợp các nghiên cứu vào bối cảnh cụ thể của Việt Nam, với mục tiêu tìm hiểu cách thức mà nghề kế toán có thể hỗ trợ trong việc phát triển bền vững và chuyển đổi Net-zero cho Việt Nam. Trên cơ sở phân tích các nghiên cứu trước đây và các nguyên tắc quốc tế (Hahn & Kühnen, 2013; Hummel & Schlick, 2016; Bebbington & Larrinaga, 2014; Stanny & Ely, 2008). Tác giả đề xuất một số chiến lược mà ngành kế toán ở Việt Nam có thể áp dụng, để tăng cường hỗ trợ cho sự phát triển bền vững và chuyển đổi Net-zero, cụ thể như sau:
Đối với Việt Nam, để đảm bảo một sự chuyển đổi công bằng và bền vững về môi trường, vai trò của Chính phủ và các nhà lập chính sách là vô cùng quan trọng. Họ cần tạo ra những khung chính sách, ưu đãi và kích thích liên quan đến mục tiêu phát triển bền vững của Liên Hiệp Quốc (SDGs) và Hiệp định khí hậu Paris toàn cầu năm 2015, cung cấp cho các công ty lộ trình rõ ràng để đặt và đạt được mục tiêu khí hậu, cũng như bền vững dài hạn của mình.
Các công ty đa quốc gia lớn đang hoạt động tại Việt Nam có thể đóng vai trò chính trong việc ảnh hưởng đến các đối tác trong chuỗi cung ứng của họ, đặc biệt là trong việc hỗ trợ các tổ chức vừa và nhỏ (SMEs) để giảm khí thải và đạt được mục tiêu bền vững. Một chính sách quản trị công ty hiệu quả, trong đó rõ ràng về vai trò và trách nhiệm của ban giám đốc và các tiểu ủy ban, là điều cần thiết để đảm bảo giám sát hiệu quả về bền vững và ESG. Việc hiểu rõ hậu quả và chi phí phải trả giá của sự không hành động, cũng như lợi ích và chi phí ngay lúc này khi hành động để đạt được mục tiêu Net-zero và bền vững, sẽ giúp làm rõ lập luận kinh doanh và thúc đẩy cam kết từ phía DN.
Nghề nghiệp tài chính và kế toán có một vai trò quan trọng trong quá trình chuyển đổi Net-zero và bền vững, bao gồm: việc đảm bảo dữ liệu liên quan đang sẵn có để ra quyết định và rằng các ưu tiên về bền vững được tích hợp vào các quy trình kinh doanh. Điều quan trọng là cần hoàn thiện, tiêu chuẩn hóa báo cáo và công bố thông tin liên quan đến bền vững, đảm bảo sự nhất quán và khả năng so sánh toàn cầu nên được thúc đẩy, bằng cách áp dụng các chuẩn của The international sustainability standards board (ISSB).
Cuối cùng, việc ưu tiên giáo dục và nâng cao kỹ năng cho kế toán viên là điều không thể thiếu. Các chuyên gia tài chính, kế toán viên cần được trang bị kiến thức về các vấn đề liên quan đến khí hậu và bền vững, từ khí thải phạm vi 1-3, rủi ro chuyển đổi đến tài chính liên kết với môi trường.
- Kết luận
Trong bối cảnh mục tiêu phát triển bền vững và chuyển đổi Net-zero đang nhận được sự quan tâm toàn cầu, thì vai trò của ngành kế toán trở nên ngày càng quan trọng. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng, ngành kế toán có thể đóng góp mạnh mẽ vào việc đạt được các mục tiêu phát triển bền vững và chuyển đổi Net-zero. Kế toán không chỉ cung cấp thông tin tài chính và phi tài chính hữu ích để hỗ trợ quyết định kinh doanh, mà còn tạo điều kiện cho việc thực hiện các chiến lược phát triển bền vững và tạo ra giá trị bền vững cho các bên liên quan. Điều này đạt được thông qua việc tăng cường minh bạch và thực hiện trách nhiệm xã hội, giúp các bên liên quan hiểu rõ về tác động của hoạt động kinh doanh đối với môi trường và cộng đồng. Tuy vấn đề này còn mới mẻ tại Việt Nam, nhưng đã có nghiên cứu ban đầu cho thấy, vai trò tiềm năng của ngành kế toán trong việc hỗ trợ các mục tiêu phát triển bền vững và chuyển đổi Net-zero./.
Tài liệu tham khảo
Bebbington, J., & Larrinaga, C. (2014). Accounting and sustainable development: An exploration. Accounting, Organizations and Society, 39(6), 395-413.
Hahn, R., & Kühnen, M. (2013). Determinants of sustainability reporting: a review of results, trends, theory, and opportunities in an expanding field of research. Journal of Cleaner Production, 59, 5-21.
Hummel, K., & Schlick, C. (2016). The relationship between sustainability performance and sustainability disclosure – Reconciling voluntary disclosure theory and legitimacy theory. Journal of Accounting and Public Policy, 35(5), 455-476.
IFAC (2022). Sustainable Debt and the Role of Professional Accountants in Business and the Public Sector. Guidance & Support Tools.
Nguyen, Q., Le, T., & Pham, H. (2020). Accounting for sustainable development: a study of the Vietnamese accounting profession. Asian Review of Accounting, 28(3), 411-428.
Stanny, E., & Ely, K. (2008). Corporate environmental disclosures about the effects of climate change. Corporate Social Responsibility and Environmental Management, 15(6), 338-352.
