Nhữngđợt “ra quân” rầm rộ

Từ năm 2000 tới nay đã có những cuộc ra quân rầm rộ nhằm cải cách thủ tục hành chính. Trước hết, ngay sau khi Luật Doanh nghiệp năm 1999 có hiệu lực, từ năm 2000, Tổ công tác thi hành Luật Doanh nghiệp đã rà soát và  kiến nghị và Thủ tướng Chính phủ đã cắt giảm gần 140 giấy phép con. Đây được coi là thắng lợi bước đầu của “cuộc chiến” tấn công vào các thủ tục hành chính, các giấy phép con mang tên”Luật Bộ”. Tiếp theo, ngày 10/1/2007, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành quyết định số 30/QĐ-TTg phê duyệt Đề án đơn giản hoá thủ tục hành chính trên các lĩnh vực quản lý nhà nước giai đoạn 2007 – 2010 ( Đề án 30).

Tháng10/2009, Thủ tướng Chính phủ công bố bộ cơ sở dữ liệu quốc gia về thủ tục hành chính tại bốncấp chính quyền và công khai trên mạng internet toàn cầu, với trên 5.700 thủtục hành chính, trên 9.000 văn bản quy định và trên 100.000 biểu mẫu thống kêthủ tục hành chính được thực hiện tại bốn cấp chính quyền. Kết thúc giai đoạn 2,theo báo cáo của các Bộ, ngành, đã có hơn 5.500 thủ tục hành chính được ràsoát, trong đó, có 453 thủ tục được kiến nghị bãi bỏ, hủy bỏ, có 3.749 thủ tụcđược đề nghị sửa đổi, bổ sung theo hướng tạo thuận lợi hơn cho người dân vàdoanh nghiệp, có 288 thủ tục được đề nghị thay thế. Theo tính toán của các Bộ,ngành, sau khi cắt giảm 30% chi phí tuân thủ thủ tục hành chính đã tiết kiệmcho người dân và doanh nghiệp chi phí tương đương 30.000 tỷ đồng/năm!

Ngày 5/8/2014, Thủtướng Nguyễn Tấn Dũng đã ký ban hành Chỉ thị số 24/CT-TTg về tăng cường quản lývà cải cách thủ tục hành chính trong lĩnh vực thuế, hải quan. Chỉ thị yêu cầu giảm thời gian kê khai, nộp thuếđạt mức trung bình của nhóm các nước ASEAN-6; phấn đấu cuối năm 2014 có 95% sốdoanh nghiệp khai thuế điện tử, 15/63 địa phương thực hiện nộp thuế điện tử và63/63 địa phương triển khai trong năm 2015; cắt giảm tối thiểu 50% số giờ thựchiện thủ tục hành chính thuế, phấn đấu đến năm 2015 bằng với mức trung bình củanhóm nước ASEAN-6 (171 giờ/năm).

Ngoài ra, Chỉthị cũng yêu cầu công khai, minh bạch các quy trình, thủ tục hành chính thuế,hải quan trên mạng internet; triển khai có hiệu quả mô hình một cửa liên thông;đẩy mạnh công tác kiểm tra, thanh tra thuế, hải quan; tăng cường đầu tư trangthiết bị hiện đại và chấn chỉnh, bố trí, sắp xếp đội ngũ cán bộ, công chứcthuế, hải quan đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong tình hình mới.

Chỉ thị của Thủtướng Chính phủ cũng yêu cầu Bộ TNMT xây dựng và hoàn thiện cơ sở dữ liệu vềđất đai quốc gia; Bộ KHĐT nghiên cứu sửa đổi quy định về điều kiện thành lậpdoanh nghiệp mới; Thanh tra Chính phủ nghiên cứu, phối hợp với các bộ, ngànhliên quan ban hành quy định về việc phối hợp trong việc thanh tra tại doanhnghiệp đảm bảo tránh trùng lắp, chồng chéo với thanh tra thuế, hải quan. Bảohiểm Xã hội Việt Nam phối hợp với Bộ Tài chính, Bộ LĐTBXH, Bộ Y tế nghiên cứusửa đổi, bổ sung quy trình, thủ tục hành chính thu, nộp bảo hiểm xã hội, bảohiểm y tế để đến cuối năm 2014 cắt giảm 1/3 số lần và giảm 50% số giờ thực hiệnnộp bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế so với hiện nay. Đồng thời, người đứng đầuChính phủ cũng đã làm việc với Bộ Xây dựng và yêu cầu nghiên cứu cắt giảm nhữngthủ tục không cần thiết trong đầu tư xây dựng.

Những đợt “ra quân” rầm rộ nêu trên đã cókết quả nhất định, tức thời. Song, không ai có thể phủ nhận được rằng, sau khikết thúc mỗi đợt ra quân, các thủ tục hành chính, các giấy phép con lại mọc lên”như nấm sau mưa”. Các giấy phép con đã bị cắt giảm vào năm 2000 lạiđã “tái xuất giang hồ”. Kết quả của Đề án 30 đến nay liệu có ai cònnhớ? Các thủ tục hành chính chẳng những không được đơn giản hoá mà đã và đangngày càng phức tạp thêm. Đến nay, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đang làm lại công việcđã làm cách đây 14 năm đó là rà soát Danh mục ngành nghề cấm kinh doanh, kinhdoanh có điều kiện và điều kiện kinh doanh. Nhưng “cuộc chiến” đãphức tạp hơn nhiều lần!

Vì sao có tình trạng đó? Đó là câu hỏi rất quan trọngcần được trả lời và tìm biện pháp khắc phục từ nguyên nhân cơ bản của nó, nếukhông, cải cách thủ tục hành chính bằng những cuộc ra quân rầm rộ sẽ chỉ lànhững “cuộc rượt đuổi” không hồi kết. Nhiều ý kiến cho rằng, trongviệc cải cách thủ tục hành chính từ trước tới nay, chúng ta mới “cắt,tỉa” ở phần ngọn mà chưa động đến gốc, rễ của nó.

Gốc, rễ là ở đâu?

Trongbài viết về nhiệm vụ trọng tâm của Chính phủ nhiệm kỳ 2011- 2016, Thủ tướngNguyễn Tấn Dũng đã khẳng định “Phải chuyển mạnh từ Nhà nước điều hành nền kinhtế sang Nhà nước kiến tạo phát triển”. Trong Thông điệp đầu năm 2014, ngườiđứng đầu Chính phủ cho rằng “Đây là lúc chúng ta cần có thêm đô%3ḅnglực để lấy lại đà tăng trưởng nhanh và phát triển bền vững. Nguồnđô%3ḅng lực đó phải đến từ Đổi mới thể chế và phát huy mạnh mẽ quyền làm chủ củaNhân dân”. Tiếc thay, mô hình “Nhà nước kiến tạo phát triển” vẫnchưa hình thành. Có thể khẳng định rằng, sự chậm trễ trong việc thực hiện môhình “Nhà nước kiến tạo phát triển” là nguyên nhân quan trọng nhấtdẫn đến những thủ tục hành chính nhiêu khê, phiền hà, hàng loạt ngành nghề kinhdoanh bị cấm (do không quản lý được) và thuộc loại kinh doanh có điều kiện.

Chính vì vậy, Nhà nước đang “ôm” quá nhiều việc, trong đó, cókhông ít việc hoàn toàn có thể giao cho thị trường quyết định. Vì”ôm” quá nhiều việc nên để “an toàn”, Nhà nước phải đặt ranhững quy định để kiểm soát. Thủ tục hành chính nhiêu khê, phiền hà, các giấyphép con phát sinh từ đó. Hơn nữa, với mục đích chối bỏ trách nhiệm, tạo môitrường cho việc kiếm thêm thu nhập, các cơ quan quản lý nhà nước đã “sángtạo” thêm vô vàn thủ tục và giấy phép con ngoài tầm kiểm soát của Chínhphủ.

Để xây dựng Nhà nước kiến tạo phát triển, một đội ngũ công chức,viênchức giỏi chuyên môn, nghiệp vụ và hết lòng phục vụ nhân dân là điều kiện đặcbiệt quan trọng. Điều đó liên quan chặt chẽ tới chế độ tuyển dụng, bổ nhiệm vàđãi ngộ. Chúng ta sẽ không thể có một Nhà nước kiến tạo phát triển với đội ngũcông chức, viên chức như hiện nay khi việc tuyển dụng, bổ nhiệm bị chi phối bởihàng nghìn lý do, khi thu nhập của công chức, viên chức (theo bảng lương chínhthức) chỉ đáp ứng khoảng 40% mức sống tối thiểu.

Nếu để được tuyển chọn, bổ nhiệm phải bỏ “vốn đầu tư” thìtrong quá trình thực thi công vụ, công chức sẽ phải tìm cách “thu hồi vốnvà có lãi”. Khi thu nhập chính thức không đủ sống, người ta phải tìm mọicách “tước đoạt để bù đắp”.

Có thể còn nêu ra nhiều nguyên nhân khác nữa. Song, những nguyên nhânnêu trên là quan trọng hơn cả. Nếu chúng ta chưa có một “phác đồ điềutrị” có hiệu quả từ những nguyên nhân nêu trên, việc cải cách  thủ tục hành chính vẫn luôn là “cuộcchiến đấu vẫn đang còn tiếp diễn”.

(Luật gia Vũ Xuân Tiền, Chủtịch HĐTV Công ty tư vấn VFAM Việt Nam, Trưởng ban Nghiên cứu pháp luật và Tưvấn – VICA. Bài đã đăng trên Thời báo Kinh tế Sài Gòn, số 35/2014, phát hànhngày 28/8/2014, trang 12-13)