Hiện tại có hơn 20công ty kiểm toán của Việt Nam là thành viên của các hãng kiểm toánquốc tế. Thành viên của các hãng kiểm toán quốc tế tại Việt Nam cóthể có những lợi thế nhất định trong việc cung cấp dịch vụ khách hàng với danhtiếng cũng như trợ giúp kỹ thuật của các hãng quốc tế. Bài viết này cung cấpmột số thông tin liên quan đến cấu trúc của các hãng kiểm toán quốc tế cũng nhưlợi ích của các hãng thành viên với mong muốn đưa ra cái nhìn tổng quát về cáchãng kiểm toán quốc tế.
Mô hình của các hãng kiểmtoán quốc tế
Năm 2002, sau sự kiện Enron,với sự sụp đổ của Arthur Andersen, một trong năm hãng kiểm toán lớn nhất thếgiới vào thời điểm đó (Big5), mô hình “một-hãng” (One-firm concept) đã cho thấyhạn chế lớn trong cơ cấu quản trị. Khái niệm mô hình “một-hãng” là nguyên tắchoạt động theo đó các văn phòng khác nhau của một hãng toàn cầu theo đuổi cácgiá trị, các chuẩn mực, các quy chế hoạt động như nhau, thống nhất không phânbiệt quốc gia hay lãnh thổ. Dưới mô hình này, Arthur Andersen là một thể thốngnhất, hoạt động của Arthur Andersen tại Mỹ cũng có ảnh hưởng lớn đến ArthurAndersen tại các quốc gia khác, trong đó có Việt Nam. Kết quả là sự kiện Enron đã khiếncho Arthur Andersen tại Mỹ sụp đổ, kéo theo sự sụp đổ toàn cầu của một hãngkiểm toán với hơn 80.000 nhân viên chuyên nghiệp. Từ thời điểm đó, Big5 đã trởthành Big4 như hiện nay.
Rút kinh nghiệm từ bài họccủa Arthur Andersen, các hãng kiểm toán quốc tế hoạt động toàn cầu, trong đóbao gồm cả Big4, đã chuyển đổi mô hình hoạt động của mình. Khi soát xét báo cáohoạt động của các hãng kiểm toán quốc tế do Tạp chí Kế toán Quốc tế(International Accounting Bulletin) phát hành, tác giả bài viết nhận thấy có bamô hình chính mà các công ty kiểm toán đang áp dụng, thay thế cho mô hình“một-hãng” truyền thống, chứa đựng nhiều rủi ro. Ba mô hình đó là mô hình Côngty mạng lưới (Networks), mô hình Mô hình Hiệp hội các công ty uy tín(Associations), mô hình Liên kết (Alliances, Organisations).
Mô hình Công ty mạng lưới(Network firms)
Theo định nghĩa của Chuẩnmực Kiểm toán quốc tế số 220, công ty mạng lưới là một tổ chức lớn hướng tớiviệc chia sẻ lợi nhuận hoặc chi phí, hoặc cùng được sở hữu, kiểm soát hoặc quảnlý chung, có chung các chính sách và thủ tục kiểm soát chất lượng, chiến lượckinh doanh, sử dụng chung thương hiệu, hoặc cùng chung một phần đáng kể nguồnlực chuyên môn. Big4, bao gồm PWC, Deloitte, E&Y và KPMG, là ví dụ điểnhình cho mô hình công ty mạng lưới. Ngoài ra một số hãng kiểm toán đã có thànhviên tại Việt Nam như Grant Thornton, BDO, RSM, CroweHorwath,… cũng hoạt động dưới mô hình công ty mạng lưới.
Đặc điểm của mô hình công tymạng lưới là tên của các hãng thành viên thường gắn với thương hiệu của hãngquốc tế. Ví dụ như Deloitte Việt Nam,E&Y Việt Nam, NexiaACPA, UHYViệt Nam hay Horwath DTL. Các hãng thành viêntrong cùng mạng lưới đều được sử dụng logo và hình ảnh của hãng trong các hoạtđộng marketing của mình. Đồng thời, hãng thành viên cũng nhận được sự hỗ trợmạnh mẽ từ hãng quốc tế mà mình là một thành viên trong mạng lưới. Do tính gắnkết chặt chẽ của nó, mô hình này cũng tạo ra rủi ro cho hãng quốc tế khi có bấtkỳ xì căng đan hay vi phạm của các hãng thành viên trong cùng mạng lưới. Tuynhiên, so với mô hình “một-hãng”, mô hình Công ty mạng lưới giảm thiểu rủi rosụp đổ toàn cầu do tính độc lập tương đối của các hãng trong cùng mạng lưới.
Mô hình Hiệp hội các côngty uy tín (Associations)
Bên cạnh mô hình Công tymạng lưới, mô hình Hiệp hội các công ty uy tín là rất phổ biến trong các hãng kiểmtoán quốc tế. Các công ty kiểm toán có uy tín tại các quốc gia khác nhau tậphợp nhau lại và hoạt động dưới một tên chung. Đại diện cho mô hình này có thểkể đến Moore Stephens International, Kreston International, IntegraInternational, IAPA, MGI, IGAF Worldwide, hay AGN International… Dưới dạng mộthiệp hội, các hãng thành viên chịu trách nhiệm đảm bảo chất lượng dịch vụ đạttheo chuẩn của Hãng quốc tế và phát triển và giữ uy tín của hãng. Các hãngthành viên cũng có sự gắn kết chặt chẽ với nhau và được sự hỗ trợ đáng kể từhãng quốc tế thông qua các chương trình đào tạo chung thường nhiên, hội nghịtoàn cầu hay hội nghị vùng, cũng như thông qua việc trao đổi nhân viên giữa cáchãng. Thông thường các hãng thành viên vẫn giữ nguyên tên cũ của mình và quảngbá hình ảnh với tư cách là thành viên của hãng quốc tế. Tuy nhiên, cũng có mộtsố hãng như MGI khuyến khích các hãng thành viên gắn tên MGI với tên hiện tạicủa hãng thành viên.
Lợi thế của mô hình này làhãng thành viên vẫn hoạt động độc lập và ít chịu sự ảnh hưởng từ rủi ro hay sựsụp đổ của các hãng thành viên khác, cho dù uy tín ít nhiều cũng bị ảnh hưởng.Hãng thành viên vẫn được sử dụng logo và hình ảnh của hãng quốc tế khi quảng báhình ảnh của mình với tư cách là thành viên chính thức, và cung cấp dịch vụtoàn cầu thông qua các hãng thành viên khác.
Mô hình Hiệp hội có thể phânchia thành hai loại. Thứ nhất, hãng quốc tế dưới dạng hiệp hội do một hãng kiểmtoán lớn đứng ra thành lập. Ví dụ Moore Stephens International là do hãng MooreStephens tại London, Anh đứng rathành lập, Integra International là do hai hãng kiểm toán lớn thành lập tại Canada. Thứ hai, hãng quốc tế là cáchiệp hội thuần tuý như IGAF Worldwide, IAPA. Bản thân tên của các hãng này cũngnói lên điều đó. IGAF viết tắt của cụm từ “International Group of AccountingFirms”, có nghĩa là “Nhóm quốc tế của các công ty kế toán, kiểm toán”. IAPAviết tắt của cụm từ “International Association of Practising Accountants”, cónghĩa là “Hiệp hội quốc tế của các kế toán hành nghề”.
Mô hình Liên kết(Alliances, Organisations)
Mô hình Liên kết ít thấy hơntrong các hãng kiểm toán quốc tế. Vì thực chất mô hình này là sự liên kết củarất nhiều loại hình các công ty hoạt động trong các lĩnh vực khác nhau như kiểmtoán, tư vấn kế toán, tư vấn luật, tư vấn sở hữu trí tuệ, tư vấn kinh doanh,…Đại diện cho mô hình này có thể kể đến Geneva Group International hay AlliotGroup. Trong mô hình này, mối liên hệ giữa các hãng thành viên yếu hơn so vớimô hình công ty mạng lưới và mô hình hiệp hội các công ty uy tín do các hãngthành viên hoạt động trong rất nhiều lĩnh vực khác nhau, không chỉ kế toán vàkiểm toán. Thành viên chính thức của hãng quốc tế liên kết cũng được phép sửdụng logo và hình ảnh của hãng trong hoạt động quảng bá của mình. Hãng thànhviên cũng không được mang tên của hãng quốc tế.
Cấp độ thành viên của hãngkiểm toán quốc tế
Mỗi hãng kiểm toán quốc tếcó chính sách thành viên khác nhau. Nhưng thông thường có thể chia ra làm bacấp độ: Hãng thành viên (Member firm), Hãng liên kết (Associate firm) và Hãngđại diện liên lạc (Correspondent firm).
Theo công bố trên websitecủa Praxity, một hãng hoạt động theo mô hình liên kết, các cấp độ trên được lựachọn dựa trên các tiêu chí như:
– Điều kiện tài chính
– Chiến lược quốc tế
– Vùng địa lý
– Uy tín của hãng đăng ký
– Khả năng cung cấp dịch vụ chất lượng
Hãng thành viên (Memberfirm)
Những hãng được công nhận làhãng thành viên của hãng kiểm toán quốc tế có đầy đủ tất cả các quyền lợi vànghĩa vụ khi tham gia vào mạng lưới, hiệp hội hay liên kết. Hãng thành viênđược phép đại diện cho hãng quốc tế tại vùng địa lý được công nhận. Ví dụ nhưDeloitte Việt Nam sẽ đại diện cho Deloitte International tại Việt Nam bởi vìDeloitte Việt Nam được công nhận là hãng thành viên chính thức trong cùng mạnglưới của Deloitte International.
Hãng liên kết (Associatefirm)
Hãng liên kết là cấp độ thấphơn so với hãng thành viên. Tùy theo chính sách từng hãng quốc tế, hãng liênkết có thể sẽ bị hạn chế một số quyền lợi khi tham gia vào hãng quốc tế. Trongmột số trường hợp hãng liên kết hoạt động trong lĩnh vực tương đối khác so vớilĩnh vực chính của hãng quốc tế. Khi đó, hãng liên kết được công nhận tham giavào mạng lưới hay hiệp hội nhằm đa dạng hoá dịch vụ cung cấp. Cấp độ hãng liênkết phổ biến hơn trong các hãng quốc tế hoạt động theo mô hình liên kết.
Hãng đại diện liên lạc(Correspondent firm)
Hãng đại diện liên lạc làcấp độ thấp nhất khi tham gia vào các hãng kiểm toán quốc tế. Ta có thể lấy quychế về hãng đại diện liên lạc của Russell Bedford International (RBI), một hãnghoạt động theo mô hình Công ty Mạng lưới, để hiểu rõ hơn về cấp độ hãng đạidiện liên lạc.
Khi nhận được đơn xin gianhập của một hãng kiểm toán, sau thủ tục đánh giá nhận thấy hãng này chưa đủđiều kiện để công nhận là hãng thành viên, RBI có thể bổ nhiệm hãng trở thànhhãng đại diện liên lạc. Có nghĩa là trong trường hợp một khách hàng muốn liênhệ với RBI tại khu vực lãnh thổ đó thì có thể liên lạc qua hãng đại diện liênlạc được bổ nhiệm.
Hãng đại diện liên lạc nàykhông có quyền lợi như các hãng thành viên chính thức, không có quyền biểuquyết khi tham gia đại hội của RBI. Hãng đại diện liên lạc cũng không có quyềnsử dụng logo hoặc hình ảnh của RBI trong các hoạt động quảng bá của mình. Trongtrường hợp RBI nhận được một đơn xin gia nhập đủ điều kiện của một hãng khác cócùng vùng hoạt động thì quyền đại diện của hãng đại diện liên lạc cũng bị xoábỏ. Tuy nhiên, mức phí thường niên của hãng đại diện liên lạc phải nộp cho RBIcũng rất thấp so với phí của thành viên chính thức.
Kết luận: Các thông tin trong bài viết nàythu thập được qua quá trình nghiên cứu các hãng kiểm toán quốc tế nhằm mục đíchxin gia nhập của tác giả. Hi vọng các thông tin trên có thể cung cấp cho ngườiđọc cái nhìn tổng quan về mô hình hoạt động của các hãng kiểm toán quốc tế. Từđó, người sử dụng các thông tin này như các công ty kiểm toán nội địa, kháchhàng kiểm toán, các ứng viên tìm việc cũng như các cơ quan quản lý có thể cóđánh giá đúng đắn trong các quyết định có liên quan.
Phan Lê Thành Long
Bài báo cáo trong Hộithảo phối hợp tổ chức giữa ACCA và VACPA, đăng trên Tạp chí Khoa học Kiểm toán.
